In de huidige crisis is te weinig aandacht voor onze mentale beperkingen, het maken van gerichte keuzes en het vooruitkijken met elkaar, vindt Patrick Spigt. De overheid moet daar oog voor hebben en het voortouw nemen om elkaar meer te beschermen.
Als ik dit najaar moet visualiseren met een schilderij dan kies ik voor De Schreeuw van Edvard Munch. De onmacht, angst en ongeloof in dit zelfportret vertegenwoordigt ons allemaal in meer of mindere mate. Voor iedereen is de huidige situatie mentaal zwaar.De tijd is gekomen om vast te stellen waarom het zo moeizaam gaat en daar gericht op te handelen. Of met de woorden van Desmond Tutu: “There comes a point where we need to stop just pulling people out of the river. We need to go upstream and find out why they’re falling in”.
‘De angst zet ons brein in de modus om te overleven; het is logisch dat mensen dan negatieve gedachtes krijgen’
Als ik zelf stroomopwaarts ga, dan zie ik drie onderwerpen waar volgens mij nu te weinig zichtbare aandacht voor is. Het gaat dan om aandacht voor onze mentale beperkingen, het maken van gerichte keuzes en het vooruit kijken met elkaar. Bescherm elkaar iets meer op deze onderwerpen!
Mentale beperkingen
De huidige stress zorgt ervoor dat bepaalde delen van onze hersenen niet goed werken. De angst zet ons brein in de modus om te overleven.[1] Het is logisch dat mensen daarom nu allerlei negatieve gedachtes krijgen. Gaat dit verder dan worden zij logischerwijs complotdenkers, doemdenkers en Moonshot-denkers.[2]
Moeilijker wordt het als deze negatieve gedachtes bij elkaar komen via het internet. De denkbeelden worden extremer, groeperingen ontstaan en krijgen of zoeken publiekelijk aandacht. Sterker nog, het wordt politiek en daarmee interessant voor anderen. Voeg daar nog wat historische vergelijkingen, eenzijdige berichten en woede aan toe … en ta da! De doos van Pandora is geopend.
‘Ook bij de overheid werken gewoon mensen, met dezelfde angsten als ieder ander’
De overheid moet daar oog voor hebben en strategisch mee omgaan. Dit begint met het principe dat zij altijd open, eerlijk en transparant tekst en uitleg geeft aan het publiek op de plek waar dat publiek is. Soms moet zij incasseren, ook waar het een bepaalde grens overgaat. Zo lang dit maar terug te voeren is naar de crisis en binnen een aanvaardbare bandbreedte blijft.
Dat is niet altijd makkelijk in extreem drukke tijden van crisis, want ook bij de overheid werken gewoon mensen met dezelfde angsten. Recent heeft Diederik Gommers bij Jinek echter laten zien dat er genoeg mogelijkheden zijn om iedereen weer mee te laten doen. Als dat maar tijdig en zorgvuldig gebeurt. Het blokkeren van Maurice de Hond op LinkedIn voldeed daar bijvoorbeeld duidelijk niet aan.
Gericht keuzes maken
Naast de angst zie ik nog een ander fenomeen. De zwakte dat de huidige crisis weer prioriteit heeft bij de overheid, gevolgd door niet uitvoerbare doelstellingen. Het gevolg is dat de beperkte capaciteit en middelen weer onder druk staan, met grote gevolgen voor de kwaliteit. Een ingreep op de prioriteitstelling is dan ook hard nodig. Kijk maar hoe de ziekenhuizen dat nu noodgedwongen doen.
De oorzaak van al die nieuwe prioriteiten is overigens goed traceerbaar. In de zomer leek het er namelijk even op dat we het ergste hadden gehad. De maatschappij groeide weer langzaam naar een nieuw normaal, mensen gingen op vakantie, het digitaal thuiswerken ging best goed en de economie deed het zelfs iets beter dan verwacht. De specialisten wisten echter wel beter.
Deze positieve flow is nu abrupt afgebroken met een mentale dreun voor iedereen. Daarom moet er nu extra aandacht en ruimte zijn voor de mentale veerkracht van het individu in onze maatschappij. Dit kan echter alleen als we zo veel mogelijk druk van de ketel halen.
‘Als we de druk verlagen voor jongeren, dagloners en flexwerkers kunnen deze groepen zich beter houden aan de regels van de lockdown’
De overheid kan het voortouw nemen door nu simpel en duidelijk te zijn, zodat de schaarse capaciteit en middelen alleen worden ingezet voor de noodzakelijke activiteiten. De resterende tijd kan dan worden ingezet voor sociaal contact en zorg voor elkaar, inclusief professionele ondersteuning.
De broodnodige innovatie moet wel doorgaan, maar wel gescheiden van de gewone operatie. Alleen dan kunnen we de mentale kracht hiervoor benutten, gericht om ons positieve energie te geven. De ontwikkeling van sneltesten is daar een goed voorbeeld van.
Financieel en economisch kan de overheid ook meer bijdragen aan het welbevinden van het individu door gerichter naar bepaalde sectoren te kijken, met name daar waar de gevolgen het grootst zijn. Bijvoorbeeld als we de druk verlagen voor jongeren, dagloners en flexwerkers, dan kunnen deze groepen zich beter houden aan de regels van de lockdown-light. En wellicht is een tijdelijke noodtoestand-aanpassing van de huurprijzen voor particulieren en bedrijven een deel van de oplossing.
In ieder geval zullen de grootste schuldeisers (waaronder de overheid) hun verliezen nu deels moeten pakken in dit verloren jaar. De onzekerheid moet meer worden weggenomen. Dat geldt ook voor de toeslagenaffaire. Overheid, pak ruimhartig je verlies en ga over tot de orde van de dag! De capaciteit die we daarmee vrijspelen kan veel beter worden ingezet om de fiscale druk met simpele maatregelen tijdelijk te verleggen naar degenen die nu direct profiteren van de crisis.
Vooruitdenken en doen
Belangrijk is dat we vooruit blijven denken en focus houden op het oplossen van de huidige crisis. Binnen de overheid betekent dit dat we intern geen tijd mogen verliezen aan de schuldvraag voor gemaakte fouten, open moeten staan voor adviezen en elkaar actief moeten steunen.
Maak tijd om de mentale weerbaarheid en wendbaarheid te behouden. Activiteiten die nu niet helpen om de brand te blussen mogen we best even stoppen. Alleen dan beschermen we elkaar iets meer…
Noten
[1] https://watisstress.nl/effect-stress-hersenen/
