Gelijk of eerlijk bezuinigen?

Weerstand van ambtenaren tegen bezuinigingen:

Bezuinigingen in (overheids)organisaties zorgen geregeld voor weerstand onder medewerkers. Dat bezuinigingen ‘eerlijk’ moeten zijn, is elementair maar in de praktijk ingewikkeld omdat ‘eerlijkheid’ op verschillende manieren ingevuld kan worden. Het is belangrijk om weerstand onder medewerkers zoveel mogelijk te voorkomen, omdat – juist in tijden van bezuinigingen – hun veranderbereidheid hard nodig is om de dienstverlening van de organisatie op peil te houden en dienstverlening te blijven vernieuwen.

Veel hangt af van de bezuinigingsstrategie die door het management wordt gehanteerd. Dat draait onder andere om de vraag: hoe verdelen we bezuinigingen binnen afdelingen en individuen in de organisatie? In een proportionele strategie, ook wel de zogenaamde kaasschaaf, worden bezuinigingen gelijk verdeeld worden over iedereen. In een gerichte strategie wordt rekening gehouden met bijvoorbeeld de prestaties of het belang van verschillende individuen. Het onderscheid tussen gelijkheid en eerlijkheid (in het Engels: equality and equity) komt neer op de vraag: krijgt iedereen hetzelfde, of krijgt iedereen wat men verdient?
In een nieuwe studie onder ongeveer 2000 ambtenaren binnen het rijk, de gemeenten, de politie en de universitair medische centra heb ik onderzocht hoe gelijkheid en eerlijkheid de weerstand van ambtenaren beïnvloedt. Daarvoor zijn twee studies uitgevoerd: een survey-experiment om het causale effect op de korte termijn te bekijken, en een longitudinale studie om te zien hoe gelijkheid en eerlijkheid over een periode van een jaar samenhangt met weerstand.

Gelijke monniken
Het survey experiment (zie figuur 1) laat zien dat zowel gelijkheid als eerlijkheid negatieve onafhankelijke effecten hebben op weerstand. Beide verminderen weerstand dus. Dat geeft mogelijkheden voor managers, maar is in de praktijk lastig omdat gelijkheid en eerlijkheid niet altijd met elkaar te verenigen zijn.

De longitudinale studie richt zich op ambtenaren die in het afgelopen jaar bezuinigingen hebben ervaren, en onderzoekt de correlatie tussen de actuele ervaringen van ambtenaren over gelijkheid en eerlijkheid in de bezuinigingen en hun weerstand tegen veranderingen. Daarbij wordt gecontroleerd voor de weerstand die zij een jaar geleden rapporteerden. Deze studie (zie figuur 2) laat zien dat een gelijke verdeling van bezuiningen weerstand niet vermindert, maar een eerlijke verdeling waarin rekening wordt gehouden met prestaties (equity) wel. Deze studie laat dus zien dat managers vooral gerichte strategieen moeten hanteren, waarin rekening gehouden wordt met verschillen in prestaties tussen afdelingen en individuen.

Voor managers laten de resultaten zien dat gelijkheid en eerlijkheid op korte termijn allebei de reacties van ambtenaren beïnvloeden, maar dat eerlijkheid op langere termijn belangrijker is. De resultaten suggereren dat een gerichte strategie op langere termijn in minder weerstand resulteert dan simplistische noties over eerlijkheid zoals “gelijke monniken, gelijke kappen”. Wanneer managers ervoor kiezen bezuinigingen ongelijk te verdelen, is het vooral van belang dat zij op zoek gaan naar verantwoording die door het personeel gedeeld en begrepen wordt. Dat vraagt om open communicatie en interactie over prestatiestandaarden en verwachtingen, liefst ruim voordat het tijd is om (opnieuw) te bezuinigen.

Deze bijdrage is gebaseerd op een recent wetenschappelijk artikel, gepubliceerd in International Public Management Journal. Het artikel is open access in te zien via deze link: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10967494.2019.1676347

Vond je dit artikel interessant? Lees alle artikelen van: Joris van der Voet
Deel dit artikel

Er zijn nog geen reacties op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*