De wereld om ons heen verandert snel door software, AI, robots en digitale (data)platformen. Voor onze samenleving ontstaan dan al snel filosofische en ethische vragen. Wie mag welke data hebben? Hoe goed moet de robot zijn? Mag hij evenveel fouten maken als de mens of moet het beter? En zo ja, hoeveel beter dan? En hoe willen wij dit implementeren in ons werk en onze samenleving?
In een interview in DWDD legt historicus en filosoof Yuval Noah Harrari vol passie en logica aan Adriaan van Dis uit voor welke enorme uitdaging wij staan. De Erasmus Universiteit en het Monnet Center of Excellence hebben onder leiding van Klaus Heine deze uitdaging opgepakt, zodat we met Digitale Governance checks-and-balances lokaal, nationaal en Europees kunnen inbouwen.
De conferentie The Roundabouts of Digital Governance in Rotterdam verkende deze uitdagingen en vormde een startpunt voor een multidisciplinaire samenwerking van wetenschappers, overheden en ondernemers. Filosofen, juristen, economen, IT-ers en data-specialisten hebben zich samen gericht op een aantal van de interessante vraagstukken rondom software, AI, robots en digitalisering.
‘AI kan niet op alle vlakken tippen aan de mens’
Christof Engel van het Max Planck Institute trapte af met het vraagstuk AI. Duidelijk is dat AI de komende jaren ons werk enorm verandert. Machine learning en AI kan de mens helpen bij heel veel taken. Dit moeten we echter niet overschatten, omdat AI voorlopig niet op alle vlakken kan tippen aan de mens. Waar mensen meervoudige interacties en causale relaties kunnen zien, ziet AI vooralsnog voornamelijk correlaties. Dat is niet hetzelfde.
Vervolgens maakten Klaus Heine en Evert Stamhuis de verbinding tussen robots, de verantwoordelijkheid in de digitale wereld en de ethische en morele vraagstukken. Wie heeft welke verantwoordelijkheid bij interactie van twee robots? Kunnen we een robot straffen? En welke gevolgen heeft de cloud voor het eigendomsrecht?
Wouter Verheyen (Universiteit Antwerpen/Leuven) presenteerde zijn analyses over het (private) contractenrecht. Hij stelde vast dat data-platformen (zoals Airbnb en Uber) dit moment de positieve elementen in hun bedrijf houden en alle negatieve elementen transporteren naar de keten eronder. Het lijkt daarom zinvol om in te grijpen, zoals eerder is gedaan in de internationale transportwereld.
Pinar Akman (Universiteit Leeds) liet hierna haarfijn zien dat de huidige ecosystemen van (data)platformen zich in razend tempo ontwikkelen naar monopolies of oligopolies. Dit maakt het noodzakelijk om de wetgeving op dit vlak te herzien. Onduidelijk is ook welke algoritmen worden gebruikt en welke data wordt verzameld. Gratis diensten aanbieden is niet gratis als je betaalt met data. De gevolgen kunnen heel groot zijn. Daarom is transparantie hard nodig.
Oran Perez, Ittai Bar-Siman-Tov (Universiteit Bar Ilan) en Freek Bomhoff (TNO) toonden het publiek vervolgens welke digitale mogelijkheden er al zijn om de overheid sneller en effectiever te kunnen laten werken, gebruik makend van de reeds beschikbare technologie en zonder hierbij de GDPR (AVG) te overtreden.
Fysieke cookies
Zelf mocht ik deelnemen aan een paneldiscussie over de urgentie om gebruik te maken van een framework voor Digital Governance. De discussie startte met een definitie, gebaseerd op het boek van Lisa Welchman. Overheid, bedrijfsleven en de burger moeten de digitale aanwezigheid goed regelen met elkaar. Verantwoordelijkheid, rollen en beslissingsbevoegdheid moeten daarbij georganiseerd worden op de thema’s strategie, beleid en standaarden/processen.
‘Met name de jongere generatie bekommert zich niet om privacy’
Als we kijken naar de burger en met name de jongere generatie dan blijkt dat de meerderheid zich niet bekommert over privacy. Dit verandert echter nu de dialoog op gang komt. Een leuk voorbeeld is het vraagstuk hoe jongeren aankijken tegen de fysieke equivalent van cookies en trackers. Het digitale gemak in combinatie met mee willen doen en en een gevoel van machteloosheid zorgen ervoor dat jongeren weinig bezig zijn met online cookies. Zij waren echter wel erg gevoelig voor een experiment waarbij mensen continu fysiek over de schouder meekijken en opschrijven als de jongere iets koopt in een winkel; het fysieke equivalent van een online cookie.
En daar komt de rol van de overheid om de hoek kijken als wetgever, toezichthouder en uitvoerder.
Als we eerlijk zijn over het functioneren van de overheid, dan moeten we vaststellen dat we onze doelen niet voldoende uitvoeren. We stellen onvoldoende prioriteiten, waardoor we moeite hebben om onze doelen te bereiken. Dit terwijl Michael Porter ons al geruime tijd op het hart drukt dat strategie begint met het vaststellen wat we niet doen.
Government as a Platform
Daar komt bij dat we de digitale mogelijkheden niet voldoende benutten om onze effectiviteit te verhogen. We kunnen met elkaar op dat punt veel meer bereiken als we onze dienstverlening meer in een transparante Government as a Platform onderbrengen, vergelijkbaar met Estland, Singapore en het Verenigd Koninkrijk. Dit helpt om het vertrouwen in de overheid groter te maken. Hiervoor moet er wel meer digitale kracht komen in het primaire proces. De beleidsmedewerker wordt dan bijvoorbeeld meer een informatieadviseur, die sneller en effectiever met betere informatie (data) de beoogde doelen kan bereiken.
Meer multidisciplinair samenwerken in netwerken binnen en tussen overheidslagen is daarbij cruciaal. Om te voorkomen dat we in een status quo belanden (zie ook De vijfde discipline door Peter Senge), zijn verbinders tussen de silo’s nu erg belangrijk (Burt, R. 2004, Structural Holes and Good Ideas. American Journal of Sociology, 110, 349–399). Ook is er een focus op digitaal wendbaar leiderschap vereist, zodat we continu voor verbeteringen in de haarvaten van de organisatie kunnen zorgen. Hierdoor komen we op een hoger volwassenheidsniveau.
Tot slot is de kwaliteit van onze standaarden en (werk)processen door de vele taken complex. De rollen en beslissingsbevoegdheid moeten daarom simpel, helder en duidelijk zijn, gericht op de burger. De eerste steen is nu gelegd, op naar de volgende iteraties ter realisering van een zonnige digitale toekomst!
