Innovatie laat zich niet sturen


In 2021 wordt de beste overheidsinnovatie gekozen door de Vereniging voor OverheidsManagement. Wat moet je kunnen om de beste overheidsinnovatie van het jaar tot stand te brengen? Menno Spaan, innovatiedeskundige, die zitting heeft in de commissie die de voorselecties verzorgt, geeft het antwoord.

Innovatie laat zich niet sturen, maar komt ook niet toevallig tot stand. Het vraagt een proces van experimenterend je weg vinden, kansrijke initiatieven verder uitwerken zonder te weten waar ze precies toe zullen leiden, beslissen of je doorgaat en nee durven zeggen als het in praktijk niet werkt. Maar ook vraagt het volharding om succesvolle initiatieven die zich kleinschalig bewezen hebben in het hele land, in de hele gemeente, regio of organisatie door te voeren. En alleen dat laatste is al schier onmogelijk in overheidsland. Een goed werkend initiatief succesvol breder invoeren? Petje af voor degenen binnen de overheid die dat lukt.

Publiek innoveren
Innovatie is de meest vergaande manier van veranderen die bestaat: het introduceren van een nieuwe werkwijze, product of dienst. Iets dat nog niet bestond in de sector. De dijken niet hoger maken, maar weghalen om ruimte te geven aan de rivieren, een kaart in 3D ontwikkelen in plaats van in 2D, als overheidsorganisatie werken zonder managers, of een bezuinigingsdialoog organiseren waarin inwoners zelf bepalen waarop wel en niet bezuinigd gaat worden.
En innoveren valt in de publieke context niet mee. Er mogen namelijk geen fouten worden gemaakt. Je groeit sneller door in je carrière als ambtenaar door zorgvuldig de politiek verantwoordelijke ‘uit de wind te houden’, dan met het nemen van risico’s. Dus als je het verkeerd doet, ja, dan heb je wel even een probleem. Wie deze dynamiek goed wil snappen, nodig ik uit om dit webinar te bekijken met Mark Frequin die als (niet de eerste de beste) topambtenaar haarfijn uitlegt hoe deze dynamiek werkt.

‘De top gaat graag op de foto als iets moois tot stand komt, maar als het misgaat, wordt er gewezen naar de medewerker’

Fouten durven maken, experimenteren, maar ook implementatiekracht, het is alleen mogelijk als de leiders van organisaties naar voren stappen en de verantwoordelijkheid nemen als iets misgaat. Ja, óók als zij niet eens weten van het bestaan van de activiteiten. En dan dienen zij naar achteren te stappen en de medewerkers het podium te gunnen als een nieuw initiatief succesvol is. Té vaak zie ik precies het omgekeerde gebeuren bij publieke organisaties. De top is maar al te blij als er iets moois tot stand komt en gaat graag op de foto. En als het mis gaat, dan wordt er gewezen. Bescheidenheid en reflectief gedrag op het eigen handelen horen bij de publieke sector. Want in deze sector worden beslissingen genomen die diep ingrijpen op het leven van mensen.

Tegenstrijdigheid
Er zijn dus tegenstrijdige eisen om innovatie tot stand te brengen. Van de ruimte die hoort bij experimenteren tot de strakheid van een implementatieproces. Het moet allemaal een plek krijgen. Deze tegenstrijdigheid zie je ook terug in de mensen die bijdragen aan het innovatieproces. Durf je als overheid mensen in te zetten die buiten de hokjes denken? Maar ook: zijn er hardnekkige doorzetters die niet meer loslaten en een succesvol initiatief verder brengen?

‘Door als overheid tijdig in te stappen geef je het proces mede vorm en voorkom je dat je het achteraf moet repareren’

Innovatie is keihard nodig. Zo gaat het proces van digitalisering verder. Stap je als overheid niet tijdig in, dan trek je aan het kortste eind. Denk aan Airbnb of Uber. Wat begint als een onschuldig initiatief, mondt uit in een grootschalige verandering met maatschappelijke impact op verschillende beleidsgebieden. Door tijdig in te stappen geef je het proces mede vorm en voorkom je dat je achteraf moet repareren. Een initiatief waar dat nu voor geldt is bijvoorbeeld het gebruik van algoritmen. Hoe kun je als overheid dergelijke processen vormgeven als je er zelf niet (goed) mee bezig bent en zelf niet weet hoe het is om te innoveren? Alleen dat vereist al dat de overheid zich maximaal inzet om koploper te zijn. En dan biedt innovatie ook nog kansen voor de economie. Denk bijvoorbeeld aan nieuwe toepassingen in de waterbouw. Door vanuit de overheid private partijen de kans te bieden om nieuwe toepassingen te ontwikkelen, kunnen deze toepassingen daarna door aannemers internationaal worden weggezet. En tot slot: innoveren zit in ons. Juist binnen de overheid waar maatschappelijke waarden leidend zijn, mag je als ambtenaar mens zijn. En die mens houdt meer van spelen dan van regeltjes volgen. Geef die ruimte en je bent een aantrekkelijk werkgever die goede resultaten boekt.

Overheid op de innovatiekaart
Succesvolle innovaties combineren vaak verschillende waarden. En dan wordt het pas echt interessant. Kademuren die geplaatst worden met duurzame materialen om milieubelasting te verlagen, maar waar ook datapunten aan worden gekoppeld om de kwaliteit van het water te meten, die stroom opwekken uit de golfslag van boten, met reliëfpunten voor planten en dieren en ruimte achter de muren om de afvalcontainers van omwonenden direct ondergronds te plaatsen. Dat soort combinaties!
Als lid van de commissie die de voorselectie verzorgt kijk ik er zeer naar uit om de prachtige initiatieven uit het land te mogen beoordelen. Zie je combinaties van de door mij genoemde elementen terug in initiatieven van jouw organisatie? Geef je dan binnenkort op via deze link.
En geef je niet op voor de prijs of voor een nominatie. Nee, doe het om te helpen om de overheid op de kaart te zetten op het gebied van innovatie, als tegenwicht tegen de negatieve berichten die we zo vaak naar buiten zien komen, als impuls om innovatie aan te moedigen en met elkaar verder te brengen. Succes!

Vond je dit artikel interessant? Lees alle artikelen van: Menno Spaan
Deel dit artikel

Er zijn nog geen reacties op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*