Met de keuze tussen sociale onthouding of een volledige lockdown staat het kabinet voor een moreel dilemma bij de bestrijding van het coronavirus. Beide aanpakken hebben voor- en nadelen en zullen hoe dan ook verregaande maatschappelijke effecten hebben. Toch is de keuze voor een volledige lockdown onvermijdelijk.
Met de uitbraak van het coronavirus staat de overheid voor een ongekend complexe opgave. Ook op platform O willen wij hier aandacht aan besteden. Dat doen we in een reeks artikelen getiteld ‘De overheidsdienaar in tijden van crisis’.
In februari was de berichtgeving nog dat het coronavirus waarschijnlijk niet in Nederland zou opduiken. Begin maart vertelden de experts dat de ziekteverschijnselen mild zouden zijn. Op 23 maart staat de teller op 4204 besmettingen (daadwerkelijk aantal ligt hoger). Ook zijn 179 mensen overleden aan de gevolgen van het virus.
Daarmee staan we nu al op de 8e positie op de wereldranglijst van meest getroffen landen. Er komen onheilspellende berichten uit Brabant en Limburg, coronapatiënten worden momenteel over heel Nederland verspreid en een Italiaans doemscenario dient zich aan in ons dichtbevolkte polderlandschap. De vraag die velen bezighoudt is of Nederland wel voldoende maatregelen neemt ter bescherming van onze gezondheid. Moeten verdergaande drastische maatregelen genomen worden om het gevaarlijke virus onder controle te krijgen?
Moreel dilemma
Het kabinet vaart in de crisisbesluitvorming blind op de experts van het RIVM en laat geen gelegenheid onbenut dat te accentueren. Hoewel die experts ongetwijfeld van hoog niveau zijn, is het in onzekere en stressvolle tijden ook denkbaar dat deze wetenschappers een verkeerde inschatting maken. Dit kan bijvoorbeeld een analyse zijn die teveel is gebaseerd op statistische modellen, aannames en zelfs tunnelvisie. Het kabinet kan daarmee op het verkeerde been worden gezet. Want hoe is het te verklaren dat veel buitenlandse medische experts kritisch zijn over de aanpak van het RIVM? En dat diverse internationale autoriteiten verbijsterd zijn over de Nederlandse strategie? Valt het niet op dat onze eigen experts elkaar tegenspreken? En is het niet verontrustend dat de RIVM haar zienswijze regelmatig bijstelt en met de noodgreep van groepsimmuniteit op de proppen komt, waar tot voor kort vrijwel nog niemand van had gehoord?
‘Of de groepsimmuniteit gaat werken is volstrekt onzeker, omdat er nog te weinig kennis is over het virus’
Omdat Europa faalt in de crisisaanpak, staat het kabinet momenteel voor een moreel dilemma. Enerzijds is er de gekozen aanpak van ‘sociale onthouding’ en het opbouwen van groepsimmuniteit. Anderzijds bestaat de optie van een algehele lockdown, een variant die reeds is afgekondigd voor de verpleeg- en verzorgingstehuizen.
De belangrijkste overwegingen op een rijtje. In de huidige aanpak stijgt het aantal besmette patiënten veel sneller dan verwacht en ook het sterftecijfer ligt hoog. In het buitenland zien we momenteel dat niet alleen kwetsbare ouderen, maar ook jongeren worden getroffen door het virus. De zorgcapaciteit raakt overbelast door het aantal patiënten, de uitval van zorgpersoneel en door het tekort aan IC-capaciteit. Is het wel verstandig om coronapatiënten te verspreiden over heel Nederland en daarmee extra besmettingshaarden te creëren, of is het beter deze spoedzorg te concentreren? Of de groepsimmuniteit gaat werken is volstrekt onzeker, omdat er nog te weinig kennis is over het virus. Verder blijkt er te weinig urgentiebesef, waardoor veel Nederlanders de preventieve overheidsrichtlijnen nog onvoldoende in acht nemen. Winkelcentra, stranden, markten en parken zijn nog steeds tjokvol met mensen. Op 22 maart werd hierover zelfs een NL-alert uitgezonden. Bij een volledige lockdown zullen minder mensen besmet raken, zijn minder dodelijke slachtoffers te betreuren en krijgt de zorgsector weer lucht. Er is een kans dat het virus dan sneller uitdooft en er wordt kostbare tijd gewonnen om meer data te verzamelen en een vaccin te ontwikkelen. Een nadeel is dat bij het opheffen van de lockdown het virus weer om zich heen zou kunnen grijpen, maar dat kan niemand goed inschatten. In China zal blijken of zulks het geval is. De sociale, economische en maatschappelijke effecten zijn in beide varianten desastreus, maar dat zullen we met z’n allen een tijdje moeten trotseren.
Intuïtie en wijsheid
De volksgezondheid heeft veruit de hoogste prioriteit. Wanneer je als kabinet een weloverwogen keuze moet maken uit beide opties, dan is de beslissing voor een algehele lockdown het meest vanzelfsprekend. Strenge handhaving door politie en defensie is daarbij een vereiste, hoewel dat even wennen zal zijn binnen onze cultuur. Ook onder meer China, Italië, Spanje, Denemarken, Frankrijk, Oostenrijk en België volgen dat regime. Door die keuze (vooralsnog) niet te maken, neemt het kabinet grote risico’s voor de volksgezondheid en raakt de zorgsector overbelast en uitgeput. Bij het spraakmakende Kamerdebat viel op dat vrijwel alle fractievoorzitters zich door de technische briefing van het RIVM lieten meezuigen in de keuzerichting van het kabinet en vrijwel geen kritische vraag meer durfden te stellen. De fractievoorzitters die dat wel deden werden collectief weggehoond.
Er is niemand die het precies weet. De tijd zal het uitwijzen. Wat we wel weten uit de praktijk is dat bekwame crisismanagers (Ed van Thijn, Jan Mans en Bas Eenhoorn) zich hebben onderscheiden door in extreem zware omstandigheden bij tijd en wijle af te wijken van de adviezen van hun experts. De ratio en de wetenschap werden op die momenten ingeruild voor intuïtie, inlevingsvermogen en wijsheid. Dat type leiderschap zullen we nu meer dan ooit nodig hebben. Het zal mij dan ook niet verbazen wanneer het kabinet binnenkort onder grote maatschappelijke druk alsnog besluit tot een volledige lockdown. Nederland moet niet stijgen op de coronawereldranglijst, maar dalen!
Wat mij opvalt aan de C-crisis bestrijding is dat er niet voor een projectmatige aanpak is gekozen.
Ten eerste is deze crisis tijdelijk (mogen we hopen).
Ten tweede blijkt de bestaande gezondheidszorg situatie volstrekt ontoereikend. En nu gaan juist de verantwoordelijken hiervoor (Rutte, De Jonge, etc), terwijl ze al jaren lang zwaar te kort geschoten zijn in hun benadering (met hun marktideologie) deze bestrijding leiden.
Er mist een duidelijke (overtuigende) doelstelling maar ze nemen een vorm van symptoombestrijding (beperkte IC capaciteit) als leidraad.
Verder wordt er aan de lieden, die al jaren te kort schieten, overgelaten om hun eigen vlees te keuren en daar over verslag te doen aan den volke. (Ik mag Otto heten als ik een treffende aanbeveling heb mogen horen van kletsmajoor De Jonge, behalve dan dat de oude zwakkeren in verpleeghuizen (!!) niet meer bezocht mogen worden. Terwijl verplegend personeel nauwelijks middelen krijgen om hun taak veilig uit te voeren en OOK niet een structureel aan tafel zitten (van het ROAZ) waar deze middelen verdeeld worden.
De ‘slagers’ keuren hun eigen vlees en de mensen die vanuit hun beroepsethiek hun verantwoordelijkheid nemen (met ontoelaatbare risico’s) hebben geen bevoegdheden.
En zo kan ik nog wel even doorgaan. (Zoals dat de zogenaamde wetenschappelijke benadering nu zo met misplaatste trots wordt genoemd terwijl er maar (zo goed als ) een van de wetenschappen aan tafel zit bij het OMT.
En het schrijnendste is dat er voor de ‘strijders aan het front’ niets (financieels) voor hun families geregeld is (wordt) als zij ‘sneuvelen’ en hun families daarmee (vaak) onverzorgd achter blijken te laten. Stuitend!
(Het beeld dat Hitler in zijn laatste dagen dappere Duitse tot soldaat gemaakte jongetjes met niets meer dan een bemoedigend schouderklapje en vooral een hopeloze toekomst beloonde, gaan hierbij toch onwillekeurig door mijn hoofd.)