Goed nieuws. Begin deze maand schreef staatssecretaris Knops een paar schijnbaar triviale, maar belangrijke zinnetjes naar de Kamer.
Een kernprobleem waarover ik schrijf in mijn boek De Digitale Kooi is een fenomeen dat ik het sneeuwbaleffect noem: een wijziging in je gegevens leidt tot gevolgen bij organisaties waar je in het geheel geen contact mee hebt gehad. Dat komt omdat wijzigingen in je gegevens ook naar vele andere organisaties gaan. En die organisaties verbinden daar gevolgen aan in de vorm van het basisproduct van de overheid: een besluit.
Als er een fout is gemaakt door de burger, door de overheid of als iemand fraude heeft gepleegd, dan blijkt dit sneeuwbaleffect maar één kant op te gaan, net als echte sneeuwballen. De fout verspreidt zich als een olievlek, maar een correctie niet. Dat komt omdat herstel van de registratie niet leidt tot herstel van de gevolgen. De gevolgen die elke organisatie heeft verbonden aan de eerdere fout, moet je als burger bij al die organisaties zelf herstellen. En zo ontstaat een heel nieuw type administratieve lasten: de correctiewaterval. Eén groep van problemen waar je dit ziet is identiteitsfraude.
‘Een fout verspreidt zich als een olievlek, maar een correctie niet’
Een beroemd voorbeeld van identiteitsfraude is de zaak Romet. Steven Romet komt er in 1995 achter dat zijn rijbewijs niet meer in zijn portemonnee zit. Daar komt hij achter omdat zijn uitkering wordt stopgezet. “Iemand die het geld heeft om 200 auto’s in een maand te kopen, heeft geen uitkering nodig,” verklaart een medewerker bij de Sociale Dienst. Maar Steven had niet eens één auto. Sociaal advocaat Huib Struyken dacht meteen: identiteitsfraude. En inderdaad: Steven kan zijn rijbewijs nergens meer vinden. Hij doet aangifte, maar dat helpt niet. Hij krijgt uiteindelijk 1737 auto’s op zijn naam. En de sneeuwbal begint te rollen richting wegenbelasting, apk-keuringen, boetes en gijzelingen. Al in de eerste weken na de aangifte ontvangt hij een golf van vensterenveloppen met acceptgiro’s. En pas in 2012, na zeventien jaar procederen, krijgt hij gelijk. Door de nalatige omgang met de rijbewijsregistratie kon deze fraude een disproportionele inbreuk op de privacy van Romet maken.
Nu schrijft Knops: “Mijnoverheid wordt de plek waar burgers een onjuist gegeven kunnen laten corrigeren; (…) De gevolgen van het gebruik van een onjuist gegeven moeten snel en voor de gehele keten kunnen worden hersteld.” Hulde.
*Deze column verscheen oorspronkelijk in het Financieele Dagblad op 24 november 2018.
Naschrift
Na de brief van staatssecretaris Knops verscheen een jaar later nog een brief en een kleine zee van onderzoeken en beleidsdocumenten. Daarin staan veel zinnige dingen, maar één ding staat er niet in. Dat is een visie op hoe de gevolgen van het gebruik van een onjuist gegeven snel en bij alle afnemers van het onjuiste gegeven kunnen worden hersteld. De nadruk ligt vooralsnog op de verantwoordelijkheid van de burger. De voorwaarden waaronder de burger die verantwoordelijkheid kan waarmaken zijn onderwerp van verkennende gesprekken en onderzoeken.
Stichting Kafkabrigade verzorgt ook masterclasses over digitalisering en behoorlijk bestuur. Klik hier voor meer informatie.
