Op 9 december aanstaande organiseert DuurzaamDoor een bijeenkomst om ambtenaren uit regio en rijk te inspireren en samen te leren welke handvatten er zijn om circulaire opgaven versneld te realiseren. Hoe ga je om met deze complexe vraagstukken vanuit jouw rol als ambtenaar? En hoe ga je om met een steeds sneller veranderend speelveld? Tessa de Haas, tafelsecretaris Circulaire Economie bij DuurzaamDoor, ziet dat de rol van de ambtenaar in transities cruciaal is en zet met de ambtenaar stappen om het leren en het uitvoeren in de praktijk te versnellen.
Hoe komt dat toch, dat de transitie naar een circulaire economie niet anders, sneller en beter verloopt? Dat vroeg De Haas zich af, nadat zij en haar team eind 2020 de vorige fase van de tafel Circulaire Economie hadden afgerond. Het antwoord: ‘Juist vanuit de overheid hebben we ook te leren hoe we een transformatieproces vorm moeten geven. We hebben soms de neiging te snel in de actiestand te schieten, maar daardoor vergeten we de randvoorwaarden goed te organiseren.’
‘Juist vanuit de overheid moeten we leren om de focus op mensen te leggen,’ vervolgt De Haas. ‘We schieten te snel in de actiestand en vergeten daardoor de randvoorwaarden goed te organiseren. De randvoorwaarden zijn erop gericht om elke betrokkene mee te nemen in het transitieproces. Dusdanig dat sprake is van een breed draagvlak. En draagvlak wordt gevormd door mensen.’
Mensenwerk
In de nieuwe fase gaat De Haas daarom met faciliterende rijksambtenaren en regionale ambtenaren onderzoeken en leren hoe die beweging naar een circulaire economie echt gemaakt kan worden. ‘We zijn bij de overheid goed in het formuleren van doelstellingen,’ vindt De Haas. ‘Maar we zijn er meestal minder goed in om de beweging die nodig is, concreet te maken in een perspectief en daarop actie te organiseren. Met wie maak je de beweging, met wie niet, wat wil je zien bij mensen?’ Want iets anders dat nog weleens vergeten wordt: mensen moeten de transitie maken. De Haas concentreert zich in haar werk dan ook op die ambtenaren uit de regio en het rijk, die zich bezighouden met de circulaire economie.
‘Hoe kom je van losse interventies naar een samenspel van interventies?’
De nadruk op de doelstelling zorgt er volgens De Haas voor dat de overheid stappen overslaat. ‘Neem de bouwsector, die een flinke opgave heeft om circulair te worden. De doelstelling is om alle gebouwen circulair te maken. Maar de praktijk van diverse organisaties sluit daar niet onmiddellijk bij aan. En we hebben iedereen nodig om een duurzame en acceptabele transitie te vervolmaken. Dus dan is het mijn advies om samen te bepalen wat iedereen hierin anders te organiseren en te doen heeft. Vanuit de overheid kan een ambtenaar dit organiseren. De ambtenaar moet die rol nemen, om in gezamenlijkheid een perspectief te ontwikkelen. Van daaruit is het helder wat ieder te doen staat. Dat perspectief is de leidraad van al onze acties.’
De Haas vervolgt: ‘Ik zie nu, en dat is ook de conclusie uit het artikel Transitie in de publieke arena, dat we te snel in de actiestand gaan. Het artikel, waarin we diverse projecten van samenwerkingsverbanden onderzoeken, laat zien dat de focus op actie zit. Hoe kom je van veel losse interventies naar een samenspel van interventies waarin iedereen de juiste stap kan zetten? Zodat de uitkomst een duurzame oplossing voor alle partijen is? Om dat te realiseren, moet je dus aan de voorkant, voor en met betrokken partijen bepalen wat je bij welke doelgroep wil bereiken, voordat je actie onderneemt. Zoiets leren we gelukkig onderweg, en dat moet ook, want opgaven worden groter, complexer en urgenter. Het kan niet meer op de manier waarop we het voorheen deden.’
Ongemak
In een eerder gesprek over de Participatietafel Circulaire Economie benoemde De Haas het belang van ongemak: juist als je ongemak ervaart en obstakels tegenkomt, kun je leren. Dat ongemak is ook het afgelopen jaar zeker ontstaan. ‘Bij mezelf heb ik vooral gemerkt dat ik ongeduldig ben en meer snelheid wil maken,’ lacht De Haas. ‘Het kan natuurlijk altijd sneller, maar ik merk ook dat veel mensen worstelen met de vraag of er echt impact wordt gemaakt bij en met mensen, zodanig dat de juiste stappen gezet worden. Het leren daarover proberen we vanuit DuurzaamDoor te faciliteren, waarmee we de circulaire transitie versnellen.’
‘Neem de ruimte en bepaal met wie je impact wil maken’
Naast haar eigen ongemak signaleerde De Haas dat mensen die betrokken zijn bij de transitie naar een circulaire economie lang niet altijd dezelfde taal spreken, wat het gehele proces bemoeilijkt. ‘Om een voorbeeld te noemen, heeft iedereen van elkaar wel scherp in welke fase we zitten? Waar de een al in de actiestand zit, is de ander nog bezig met het organiseren van de randvoorwaarden. Daar komt bij dat mensen soms erg individueel aan de slag gaan. Hoewel ze keihard werken, is er dan geen ruimte om na te denken: wat ben ik aan het doen en met wie? Dan zit je niet altijd op dezelfde golflengte.’
Maatjes
Een van de handvatten die de tafel Circulaire Economie op 9 december zal aanreiken voor ambtenaren is dan ook: zoek maatjes om het samen mee te doen. ‘Je kan dit niet alleen. Als je pionierend werk doet, heb je gelijkgestemden nodig bij wie je steun hebt, bij wie je dingen kunt spiegelen en met wie je frustraties kunt delen. Maak kleine clubjes, om dan langzaamaan uit te breiden. Als je klein begint, maar wel toewerkt naar een stip op de horizon, kun je veel mensen bereiken met je verhaal. Die werkwijze heeft me ook geholpen om mijn eigen traject vorm te geven.’
Je kunt het niet alleen, er zal ongemak ontstaan; zo lijkt het misschien of het allemaal erg zwaar is, maar het tegendeel is waar, benadrukt De Haas. ‘Zeker, als je alleen middenin de hectiek van alledag zit, voelt het soms alsof je geen ruimte hebt. Maar stap je even uit die drukte, en zoek je anderen om het samen mee te doen, dan geeft dat zoveel energie en plezier! Neem die ruimte, en bepaal samen bij wie je impact wilt bereiken, en dan zul je zien dat je niet alleen bijdraagt aan een waardevolle maatschappelijke transitie, maar ook samen heel veel lol hebt.’
*Wil jij erbij zijn op 9 december om te leren wat je vanuit jouw rol als ambtenaar kunt doen om de transitie naar een circulaire economie te versnellen? Meld je dan nu aan!
