In het Markdal in Noord-Brabant hebben bewoners en ondernemers het heft in eigen hand genomen. Verenigd in de Vereniging Markdal duurzaam en vitaal voeren ze zelf de regie bij de ontwikkeling van het gebied. De provincie Noord-Brabant, de gemeenten Breda en Alphen- Chaam en het waterschap Brabantse Delta ondersteunen hen daarbij en zijn bestuurlijk verantwoordelijk.
Buurtrechten
Buurtrechten zijn in opkomst. Steeds meer gemeenten houden er zich in meer of mindere mate mee bezig. De vereniging van actieve bewoners-groepen LSA is een groot voorstander van buurtrechten, zoals het recht om uit te dagen (Right to Challenge), het recht op maatschappelijk vastgoed en het recht op buurtplanning. ‘In de Nederlandse beleidstraditie passen deze rechten moeilijk,’ zegt directeur LSA Thijs Van Mierlo. ‘Toch zie je steeds vaker in Nederlandse wetgeving dat we een plek zoeken voor de mensen waar het over gaat. Zo is het Right to Challenge bijvoorbeeld opgenomen in de Wmo.’
Een gemeente die aan de slag gaat met buurtrechten is Breda. Wethouder Jeugd, Wonen en Wijken Patrick van Lunteren: ‘Innovatief bestuur is een speerpunt voor Breda. Zo werken we bijvoorbeeld met een burgerbegroting, Breda Begroot. Het invoeren van buurtrechten maakt van dat beleid ook deel uit.’ Met een werkgroep van raadsleden is Van Lunteren bezig de buurtrechten vast te leggen in een verordening. ‘Die wordt in december aan de raad voorgelegd en kan dan begin volgend jaar worden vastgesteld en in werking treden. Van Lunteren: ‘Door de buurtrechten expliciet te maken willen we duidelijk maken dat het niet om iets vrijblijvends gaat.’
Peter van Rooy heeft in verschillende rollen te maken met wat er in het Markdal gebeurt, onder meer als voorzitter van de meerwaardecommissie van Noord-Brabant en als kennismakelaar initiatieven Omgevingswet voor Democratic Challenge. ‘Het Markdal ligt iets ten oosten van Breda,’ vertelt hij. ‘Het is een historisch gegroeid buitengebied, waar nieuwe opgaven schuren met de bestaande inrichting. Bij nieuwe opgaven valt te denken aan water, klimaatadaptatie, natuur, vrijetijdseconomie en landschappelijke kwaliteit. Vanuit het gebied zelf, door burgers en andere betrokkenen, is gestart met een proces gericht op vrijwillige kavelruil en een kwaliteitsslag. Binnen heldere spelregels kan iedereen meedenken en meedoen.’
‘Het proces is een treffend voorbeeld van professionele zelforganisatie door belanghebbenden in het gebied,’ aldus Van Rooy ‘En overheidsparticipatie door verantwoordelijke overheden. Maar het vraagt veel van die belanghebbenden, die hun werkzaamheden vaak op vrijwillige basis verrichten. Het kost hen veel energie. Je kunt je soms afvragen: vraagt het niet te veel?’
Volgens Sjef Langeveld en Jettie Rattink, vice-voorzitter en voorzitter van de Vereniging Markdal duurzaam en vitaal, valt dat nogal mee. ‘Het inderdaad een grote verantwoordelijkheid, aldus Rattink. ‘Maar als iedereen meedenkt, is het geen probleem. Het is intensief maar leuk om te zien wat je tot stand kunt brengen.’ ‘Tot nu toe is het nodig om het met vrijwilligers te doen,’ vult Langeveld aan. ‘Er is geen andere vorm waarin bestuurders en bewoners kunnen samenwerken zodat er ruimte ontstaat.’
Breed platform
Rattink en Langeveldzijn al jaren bij de vereniging betrokken. Langeveld: ‘Het begon allemaal in 2011, met een avond over de toekomst van het Markdal. Het beleid van de provincie zat vast en het Markdal dreigde van de bestuurlijke agenda te verdwijnen. Als bewoners en ondernemers van het gebied zijn we toen een breed platform gestart, dat uiteindelijk resulteerde in de oprichting van de vereniging. Aan de gemeenten Breda en Alphen-Chaam hebben we gevraagd: vinden jullie het goed dat we binnen jullie bestuurlijke verantwoordelijkheid actie ondernemen? Ze zeiden volmondig: ja. Vervolgens hebben we een overeenkomst gesloten met de provincie: kern van die overeenkomst is de regie in het gebied en afspraken over middelen, doelen en werkwijze.’
Zes jaar later heeft de vereniging Markdal rond de 150 leden en draait volledig op de inzet van vrijwilligers. Deze zetten zich gezamenlijk elk jaar meer dan 5000 uur. Rattink: ‘Belangrijk is het Algemeen Beraad dat in grote lijnen de koers uitzet en uit 18 personen bestaat. De dagelijkse leiding is in handen van 4 personen uit het Algemeen Beraad. Zij waarborgen en coördineren de dagelijkse gang van zaken en houdt zich bezig met bestuurlijk overleg.’
Consensus
‘We werken niet van onderop maar van binnenuit,’ aldus Langeveld. ‘En we praten niet over participatie maar over zeggenschap. Dat geeft onze positie beter weer. En het zit dichter bij de mensen, bij onszelf. Soms spreken overheden en burgers verschillende talen (zie ook kader, red.). Natuurlijk gaat het niet altijd van een leien dakje. Rattink: ‘Soms lopen we bij overheden of maatschappelijke organisaties tegen weerstand aan. Ze denken te veel in procedures.’
‘Ons streven is consensus,’ zegt Rattink. Dat is tot nu toe altijd gelukt. Hoe? Door het algemeen belang met het persoonlijk belang te combineren. Het is opvallend hoe bereid mensen zijn in een bepaalde richting te gaan. Dat is het leuke van dit proces.’ Langeveld sluit af: ‘Je moet mensen de kans geven om mondig te zijn. Dan komt het vanzelf goed.’
Meer weten over lokale initiatieven, ga dan naar de website van de Democratic Challenge
