Op 27 maart vond de eerste lustrumeditie van het congres De Informatiegestuurde Overheid plaats in Stadion Feyenoord. Het centrale thema dit jaar: waarde uit data en informatie creëren. Door middel van verschillende sessies door experts en thought leaders werden handvatten geboden aan overheidsorganisaties om data- en informatiegedreven te opereren. Van processen, technologie tot de mens en ethiek: alle invalshoeken kwamen voorbij. Het blijken vooral de laatste twee te zijn die een ontzettend belangrijke rol spelen.
Informatie is overal en veel organisaties hebben als doel deze informatie, of data, in hun voordeel in te zetten. Informatiegestuurd werken dus. Maar wat houdt dat precies in? Het is een vraag waar weinig bij stil wordt gestaan, maar die ontzettend belangrijk is. Peter Vieveen, manager Data Lab bij IND trapt de ochtend daarom af met zijn visie op informatiegestuurd werken: de juiste informatie op het juiste moment voor de juiste mensen. Een interessante trend die Vieveen hierin onderscheidt is data science. Vaak op een ingewikkelde manier omschreven – volgens Wikipedia een multi-disciplinair veld dat wetenschappelijke methoden, processen, algoritmen en systemen gebruikt om kennis en inzichten te extraheren uit gestructureerde en ongestructureerde data – maar volgens Vieveen simpelweg een benaming voor een nieuwe vorm van dataverwerking.
‘De waarheid bestaat namelijk niet in data, het wordt altijd gevormd vanuit een bepaald perspectief’
Die ‘simpele’ trend kent echter ingewikkelde dilemma’s. Vieveen geeft het voorbeeld van de inzet van data science bij morele vraagstukken. Binnen vreemdelingenbeleid kan data science bijvoorbeeld ingezet worden om op basis van allerlei wetgevingen te bepalen of een vreemdeling een land mag betreden of niet. Is het acceptabel om hier volledig op te vertrouwen en de deskundige mening van een medewerker aan de kant te zetten? Volgens Vieveen moet het juist een iteratief proces zijn waarin beide kanten elkaar versterken. De waarheid bestaat namelijk niet in data, het wordt altijd gevormd vanuit een bepaald perspectief.
Ethische kant
Dat data niet één waarheid kennen betoogt ook Mirko Schäfer, universitair docent nieuwe media & digitale cultuur aan de Universiteit Utrecht. Hij spreekt over verborgen meningen in algoritmes. Algoritmes worden in de basis altijd door een mens gemaakt en een mens heeft zijn eigen kijk op de wereld. Dit wordt vaak vergeten wanneer zo’n algoritme verpakt wordt in een visueel beeld en als neutraal wordt gepresenteerd. Datapraktijken representeren dus waarden die we als objectief zien, maar die het vaak inherent niet zijn. Organisaties moeten zich volgens Schäfer daarom altijd afvragen welke waarden hun dataproject representeert. Zijn het eigenlijk meningen of wetten ingebed in code en software?
Schäfer benoemt het ingewikkelde web van verantwoordelijkheden dat rondom dataprojecten ligt en vraagt zich af wat we hieraan kunnen doen. In een ideale wereld is dat een politiek debat over de rol van data en technologie in onze maatschappij. Zo ver zijn we echter helaas nog niet. Een eerste stap ligt daarom in het ontwikkelen van digitale en ethische basisvaardigheden bij elke medewerker van lokale en nationale overheden. Niet iedereen kan een data scientist worden, maar de taal van data moet iedereen wel kunnen spreken en begrijpen.
Data awareness
Het begrijpen van data sluit tot slot aan bij het verhaal van Erik de Kruik, adviseur Sturingsinformatie bij VNG Realisatie. Hij spreekt over data awareness. Er is meer data dan ooit beschikbaar en tegelijkertijd zien we steeds minder. We raken het overzicht kwijt en weten uiteindelijk zelfs minder omdat we, onbewust, op data vertrouwen. Het is daarom ontzettend belangrijk een bewustzijn te creëren rondom data.
‘Een informatiegestuurde overheid begint bij een databewuste overheid’
De Kruik vergelijkt data awareness ook wel met dansen: men kan een dansschool bouwen, een boek schrijven over dansen en kennis vergaren. Maar pas als men de muziek hoort, danst men. Om databewust te zijn is het daarom belangrijk te beleven hoe data in alles is doorgedrongen. Een informatiegestuurde overheid begint volgens De Kruik dan ook bij een databewuste overheid, oftewel bij een databewust persoon. Natuurlijk zijn de juiste technologische systemen en methoden van belang, maar er komt altijd menselijke interactie aan te pas.
Als het over informatiegestuurd werken gaat, is de eerste associatie vaak data en de techniek die nodig is om hier richting aan te geven. Daarbij wordt te snel voorbijgegaan aan de mens, zijn bewustzijn en de invloed die hij uitoefent. Om verantwoord te kunnen handelen is het juist belangrijk stil te staan bij de menselijke kant van data. Het resultaat? Een organisatie die optimaal waarde uit data en informatie weet te creëren.
