Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Utrecht, bespreekt de rol en betekenis van politieke verantwoording tijdens en na crises en plaatst daarmee de COVID-19-crisis in politiek perspectief.
De Vereniging voor Bestuurskunde (VB) brengt een serie video’s uit, genaamd Special State of Science. In deze video’s gaan hoogleraren bestuurskunde in op de lessen die we kunnen trekken uit de Covid-19-crisis.
Allereerst laat Bovens zien dat politieke verantwoording geen acute rol speelt als de crisis uitbreekt. Sterker nog, over het algemeen stijgt het politieke vertrouwen dan. Dat is het ‘rally around the flag’ effect: burgers komen samen rond bestuurders, die bescherming bieden. Dat zagen we na 11 september, de bankencrisis, de MH17-ramp, en dat zien we nu ook. Het vertrouwen in het kabinet was de afgelopen maanden zelfs spectaculair hoog, het hoogst in twaalf jaar. Maar dat houdt niet aan; na verloop van tijd zien we dalend vergtrouwen, vooral ook omdat politiek vertrouwen gelinkt is aan consumentenvertrouwen, en dat zal – wanneer de economische crisis zich ten volle uit – gaan dalen.
Ten tweede betoogt Bovens dat er vaak een crisis na een crisis ontstaat, en wel een politieke crisis. Dat zagen we eerder na de Bijlmerramp, Srebrenica en de Schipholbrand, met aftredende bewindspersonen en zelfs een aftredend kabinet, en dat zullen we na deze crisis ook zien. Er zal een heftige politieke verantwoording gaan plaatsvinden, over het al dan niet voorbereid zijn op deze crisis, op keuzes die gemaakt zijn, op de situatie in verpleeghuizen, op het tekort aan beschermingsmiddelen, op fraude rond overheidsregelingen.
Ten derde maakt Bovens duidelijk dat de aankomende politieke verantwoording op twee manieren kan plaatsvinden. De meest gebruikelijke manier is politieke verantwoording via afrekenen: de verantwoording draait om schuld en boete. Een alternatieve manier is verantwoording via leren, met nadruk op lessen, leren van fouten. Hoewel Bovens de eerste aanpak verwacht, zijn er mogelijkheden voor de tweede aanpak. Bovens geeft tevens tips voor politieke bestuurders die onderdeel worden van verantwoording: houd logboeken bij, registreer de tijdlijnen, documenteer wie wanneer welke beslissing neemt en wat de overwegingen zijn, bewaar de ‘bonnetjes’. Tot slot geeft hij een specifieke tip voor aankomende bewindspersonen in het eerstvolgende kabinet: pas op voor de posten VWS en SZW.
*Zie OMOOC.nl voor colleges en webinars in tijden van de coronacrisis en de website van de Vereniging voor Bestuurskunde voor meer informatie over de Special State of Science reeks.
