Brede welvaart als nieuw uitgangspunt voor overheidsbeleid


De overheid heeft een nieuw perspectief nodig. Te weinig vraagt de overheid zich af: wat is voor de burgers en onze samenleving belangrijk? Te lang lag de focus op efficiëntie en economische denken. De Regio Deal aanpak zet als eerste overheidsprogramma brede welvaart als stip op de horizon, stelt Judith van der Zwan, beleidsmedewerker voor de regioportefeuille van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). 

Volgens de statistieken gaat het goed met Nederland, maar er is nog een ander verhaal: het verhaal van mensen die niet voelen dat de overheid er voor hen is. Vandaar ook de kabinetsambitie achter de dertig verschillende Regio Deals: veel meer Nederlanders moeten kunnen voelen dat het beter gaat. Bij brede welvaart kijken we niet alleen naar economische groei, maar naar alles wat mensen van waarden vinden. Denk aan gezond zijn, sociale contacten hebben, naar school kunnen gaan en een groene leefomgeving. Bij deze nieuw aanpak neemt de regio het voortouw. Dat is immers de plek waar we opgroeien, wonen, en werken. En dus ook waar we het beste weten wat er nodig is om de brede welvaart te vergoten.
Bij brede welvaart gaat het om wat je verdient en bezit, maar net zo goed om je gezondheid, je gevoel met anderen verbonden te zijn, of de natuur nabij om van te genieten. Brede welvaart helpt ons om verder kijken dan alleen economische groei: het gaat om alles wat van waarde is. Kortom, het omvat economische, ecologisch en sociaal-maatschappelijke aspecten van het leven.

‘Het is soms even wennen, zo’n overheid die begint met luisteren in plaats van uit te leggen hoe de regels werken’

Deze brede welvaart hangt af van de omgeving waarin je dagelijks leven zich afspeelt, omdat iedere regio zijn eigen karakter heeft. Daarom besloot Regio Portefeuille LNV tot het vergroten van de brede welvaart op regionale schaal: zo kan je recht doen aan de kenmerken van een regio en zijn inwoners. Op basis van deze uitgangspunten ontwikkelde het ministerie van LNV de Regio Deal aanpak en maakte het relatief nieuwe begrip ‘brede welvaart’ voor het eerst concreet, op de schaal van de regio.

De Regio Deal aanpak
In een Regio Deal werken rijk en regio samen aan meer brede welvaart en perspectief voor de inwoners. De regio stelt een integrale aanpak voor die past bij het DNA van de regio. Het rijk sluit als partner aan met geld, expertise, netwerken en ruimte voor experimenten. De Regio Portefeuille van het ministerie van LNV coördineert de Regio Deals in overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en in afstemming met de vakdepartementen.

‘Voor het eerst staat brede welvaart centraal’

Het is soms nog even wennen, zo’n overheid die begint met luisteren in plaats van uit te leggen hoe de regels werken. Een overheid die vragen stelt in plaats van meteen oplossingen aan te dragen. Een overheid die mensen het woord geeft over wat voor hén op hun plek werkt, en die vervolgens meehelpt om dat mogelijk te maken. Het is precies deze omgekeerde benadering die de afgelopen jaren het succes heeft bepaald van de Regio Deal.

Drievoudige vernieuwing
Het vernieuwende aspect van de Regio Deals is drievoudig. Terwijl de overheid de afgelopen decennia vaak economische indicatoren gebruikte om welvaart te meten en verbeteren, staat in de Regio Deal aanpak voor het eerst de regionale brede welvaart centraal. Bovendien ontstond meer en betere samenwerking op veel niveaus. De houding is niet langer ‘je gaat erover of niet’ maar ‘we doen het samen’. Ten slotte ontstaat er een beweging van onderaf, waarbij regio’s en hun inwoners zelf de koers bepalen. Het rijk sluit daarbij aan als één overheid en er is ruimte voor burgerinitiatieven en experimenten.

Wie doen er mee in een Regio Deal?
De regio is soms één stad, vaak een aantal gemeenten met een provincie, af en toe een bestaand triple helix verband. Zij zijn de bestuurlijke partners in de Regio Deal. In de uitvoering zijn ook inwoners en maatschappelijke organisaties betrokken. Aan de kant van het rijk sluiten de departementen en uitvoeringsorganisaties aan.

Het begint bij de regio
Honderden succesvolle projecten zijn gestart, binnen dertig Regio Deals, van de Kop van Noord-Holland tot Twente. Er kwamen een nieuwe HBO-V-opleiding in Zuid- en Oost-Drenthe, een hoogwaterboerderij in het Groene Hart en een bevrijdingsmuseum in Zeeland. Allemaal projecten die voortkomen uit het eigene van de regio en de energie en de ideeën die daar leven. De regio bepaalt en stuurt de aanpak. Daar weet men het beste wat er knelt, wat er kan en wat daarvoor nodig is. En dus zet de ene regio in op positieve gezondheid, de andere op levendige dorpskernen en weer een andere op creatieve broedplaatsen voor studenten en ondernemers.

‘De regio deal blijkt een vliegwiel voor samenwerking’

Het mes van de Regio Deal snijdt aan twee kanten. Enerzijds creëert de regio zelf oplossingen voor nationale opgaven zoals de energietransitie, op maat door de ruimte die de deal daarvoor biedt. Anderzijds zijn er in de regio partners en proeftuinen te vinden die oplossingen uitwerken voor deze nationale opgaven. Door de betrokkenheid van het rijk vinden de ervaringen en resultaten hun weg naar Haagse beleidsmakers en vormen daarmee input voor nieuw of beter beleid. Reden voor nagenoeg alle departementen om mee te doen.

Door één bril kijken
De Regio Deal blijkt een vliegwiel voor samenwerking: in de regio, tussen rijk en regio en binnen het rijk. Door te werken aan één gemeenschappelijke visie, de brede welvaart, gaan alle deelnemers door één bril kijken, waardoor ze de behoeften en ambities veel scherper krijgen. Er ontstaan nieuwe samenwerkingsvormen, stroeve worden soepel en bestaande bewijzen hun nut en worden versterkt. Ook inwoners doen mee, als deelnemers in de Partnerraad in Den Haag Zuidwest en als bedenkers van Holwerd aan Zee.

Lerend en adaptief
Al is er veel enthousiasme over de Regio Deals, vaak bevinden we ons ook nog op een zoektocht. We zetten dan ook in op lerend en adaptief beleid, waarbij we inzichten verzamelen en verspreiden. Een voorbeeld is het Onderzoeksprogramma PBL ‘Regiodeals voor brede welvaart’. Daarvan leerden we dat, hoewel we de welvaart van inwoners breed beschouwen, het wel belangrijk is dat keuzes gemaakt worden tussen welke aspecten van brede welvaart vooral belangrijk zijn. Sommige aspecten van brede welvaart zijn immers negatief aan elkaar gerelateerd. Zo kan het uitbreiden van bedrijventerreinen (economische brede welvaart) bijvoorbeeld betekenen dat er minder openbare ruimtes zijn (fysieke brede welvaart).[1]

‘Hoe kun je raden en staten zinvol betrekken?’

Ook over samenwerking is veel te leren. In 2019 is een consortium gestart om de governance van de Regio Deals te monitoren en hierover te leren. De eerste tussentijdse leerervaringen zijn inmiddels met de Kamer gedeeld.[2] Een aandachtspunt was bijvoorbeeld de vraag hoe je raden en staten zinvol kunt betrekken.
Tot slot, hoewel inwoners meedenken over en de vruchten plukken van de Regio Deals, zijn we nog op zoek naar manieren om hun ideeën en behoeften beter in te bedden in de deals. Geert Schmitz uit de Regio Deal Noord Limburg inspireerde ons en andere deals in een webinar over de geslaagde aanpak in de gemeente Peel en Maas. Hij sprak over ‘bezielde gemeenschappen en een bescheiden, betrokken overheid’. Ook op dat gebied komt het leren goed op gang.

Elkaar vertrouwen
Samen investeren in onderwijs, woonwijken en natuur maakt dat de regio een fijne plek is en blijft om te wonen, te werken en te recreëren. Traditionele kokers in de geldstromen vallen daardoor weg. Het enthousiasme in de regio en de eerste resultaten van de Regio Deals sterken ons in het gevoel dat we een goede nieuwe weg zijn ingeslagen: wat is er veel mogelijk als we elkaar iets gunnen, elkaar vertrouwen en ‘grensontkennend’ werken! Door in de Regio Deals de regionale brede welvaart als stip op de horizon te zetten, geloven wij een nieuw perspectief gevonden te hebben, waarbij de mens centraal staat. Wat ons betreft gaan wij hier de komende jaren mee door, en haken er nog veel meer partijen aan bij deze beweging.

Noten

[1] Weterings, A., E. Evenhuis, M. van der Staak & M. Thissen (2021), Brede welvaart bevorderen: breed beschouwen en keuzes maken. Inzichten uit het PBL-onderzoeksprogramma ‘Regio Deals voor brede welvaart, 2019-2021, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

[2] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/01/20/regio-deal-lab-governance-tussentijdse-leerervaringen

Vond je dit artikel interessant? Lees alle artikelen van: Judith van der Zwan
Deel dit artikel

Er zijn nog geen reacties op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*