Ik heb wel zin in de toekomst. Al weet ik niet precies hoe die eruit ziet. We zullen in elk geval niet snel terugkeren naar een overzichtelijke wereld, waarin we gemoedelijk en met wat reflectie communiceren. Waarin leiders van robuuste zuilen een vaste achterban en legitimiteit hebben. Waarin raadsleden notabelen zijn, in wier handen wij vanzelfsprekend de besluiten voor onze gemeenschappen leggen. Das war einmal.
‘Wat wellicht blijft: democratie als ideaal’
Maar wat wellicht blijft: democratie als ideaal. Al eeuwen hebben we democratie om het goede leven samen vorm te geven. Die democratie heeft zich weten aan te passen aan nieuwe omstandigheden en inzichten. En ze heeft tegelijkertijd haar waarden-om-na-te-streven niet verloren. Waarden als inclusie, burgerschap, transparantie, vrijheid van uiting, macht en tegenmacht, efficiency, deliberatie, proportionaliteit en legitimiteit. Op basis van die ingrediënten hebben wij ook onze overheidsinstituties gebrouwen. En ik zie wel uit naar de volgende generatie daarvan. Immers, dat we weer wat evolutie laten plaatsvinden, lijkt me onvermijdelijk en trouwens ook nodig.
Want in de ambitie om de overheid aan te laten sluiten op die steeds complexere, genetwerkte lokale gemeenschappen vol marktdynamiek en mobilisatiekracht, hebben we verrommelde instituties laten ontstaan, waarvan niemand meer weet waaruit ze bestaan, van wie ze zijn en hoe we er invloed op kunnen hebben. De ‘het kan toch niet zo zijn dat…’-organisaties.
‘Niet blijven roeren in de democratische soep, maar scherpe diagnoses stellen over de juiste ingrediënten op het juiste moment’
Soep van publiek-private mengsels zonder heldere governance. Regionale besluitfora waar de scherpe controle van de gemeenteraad én de pers mist. En – uit ambitie, vast – onduidelijke toekenning van publiek geld en publieke tijd aan plannetjes van burgers, van raadsleden, van wethouders en ook van ondernemers en ambtenaren.
Ontrommelen daarvan, is de opgave voor het lokale bestuur. Niet blijven roeren in de democratische soep, maar scherpe diagnoses stellen over de juiste ingrediënten op het juiste moment: hier wat meer inclusief, daar wat minder macht, hier meer transparantie; dán wordt precies déze opgave er democratisch beter van. Democratisch zuivere koffie schenken in de kluwen initiatiefrijke netwerkjes van loslopende burgers, een enkele ondernemer, medewerking van een leuke ambtenaar en een paar juichende dan wel fronsende raadsleden aan de zijlijn. Én de democratische situatie beter op orde bij de grote belangen van burgers bij wonen, zorg, onze veiligheid en het onderwijs aan onze kinderen: invloed, eigenaarschap, macht, transparantie.
Lokale democratie betekent voelbaar eigenaarschap van burgers, van heldere instituties en een gemeenteraad die van waarde is voor de democratische governance op die instituties – hetzij om dat zelf vorm te geven, hetzij om toe te zien en waar nodig in te grijpen in de governance van anderen. Daar passende democratische vormen voor ontwerpen, impliceert: lokaal verschillende vormen, ook binnen het instituut ‘gemeenteraad’.
Wat blijft tijdens dat steeds opnieuw, adaptief, lerend, passend vormgeven van instituties, van de democratische governance voor onze tijd: het gezamenlijk fundament, te weten die democratische waarden. Vormen die passen op de gemeenschappen waar ze voor zijn, die hebben we nodig. Van de ingrediënten van de democratie – onze democratische waarden – kunnen we een assorti aan democratische koekjes bakken. Passende vormen, zuiver gedoseerd, met eigenaarschap van burgers.
Ik kan ze bijna proeven.
Deze column verscheen deze week in de krant van de Democratic Challenge. De Democratic Challenge is een driejarig BZK/VNG-programma (2015-2017) gericht op vernieuwing van de lokale democratie. Het is een bottom-up experimenteerprogramma; lokale experimenten staan centraal. En ze zijn open voor nieuwe voorstellen: www.democraticchallenge.nl/nieuwe-call
