Geld raakt alles. Het zit in onze keuzes, relaties, angsten, dromen. Toch praten we over geld vaak op twee manieren: ofwel kil en technisch (als iets dat je telt, beheert of tekortkomt), ofwel mystiek en persoonlijk (geld is energie, geld volgt intentie). Wat vrijwel nooit gebeurt: werkelijk nadenken over wat geld eigenlijk is. En welke morele, sociale en psychologische invloed het op ons uitoefent.
Beeld: Pixabay
Die afwezigheid is niet onschuldig. Ze verdoezelt hoe diep geld ons vormt. In mijn boek Geld als Fremdkörper (geschreven in dialoog met filosoof Antoon Vandevelde) onderzoek ik geld niet als saldo, maar als een van de krachtigste ordeningsprincipes van onze samenleving. Geld is geen neutraal hulpmiddel, maar een soort vreemd lichaam in het sociale weefsel. Het schuift zich tussen mensen, relaties, rituelen, waarderingen. En het verandert die van binnenuit.
Meer dan cijferwerk
In de economische wetenschap overheerst de kwantitatieve benadering. Geld wordt gezien als meeteenheid, ruilmiddel en opslag van waarde. Die functiegerichte visie is logisch binnen het domein van finance en beleid. Maar ze laat veel liggen. De Italiaanse denker Franco Berardi stelt dat geld ooit moreel werd begrensd, maar dat die remming in de hedendaagse economie vrijwel verdwenen is. Waar Adam Smith nog sprak over sympathy als moreel weefsel tussen handelende mensen, is dat empathische fundament grotendeels weggerationaliseerd. Wat overblijft, is techniek. Systeem. Rekenwerk.
Maar geld is niet alleen cijferwerk; het organiseert schuld, invloed, vertrouwen, identiteit
Maar geld is niet alleen cijferwerk; het organiseert schuld, invloed, vertrouwen, identiteit. Het keert terug in de rechtszaal, in het ziekenhuis, aan de notaris-tafel, op crowdfundingplatforms en in intieme gesprekken over wie ’te veel geeft’ of ‘zichzelf klein houdt’. Geld neutraliseert verschillen – dat is wat Simmel beschreef als de ‘grote gelijkmaker’ – maar het doet dat ten koste van nabijheid. Wie betaalt, bepaalt. Maar wat gebeurt er met de betekenis van iets als die alleen nog in euro’s wordt uitgedrukt?
In een tijd van toenemende ongelijkheid, digitalisering en sociale onrust is het van belang om het geldgesprek open te breken. Niet om geld te verketteren. Ook niet om het te verheerlijken. Maar om het te begrijpen als iets dat wij als samenleving zelf hebben voortgebracht, en dat ons tegelijkertijd stuurt.
Vreemd lichaam
De titel Geld als Fremdkörper verwijst naar de celbiologie: een vreemd lichaam dringt een systeem binnen en wordt soms geaccepteerd, soms afgestoten, maar altijd — op een of andere manier — verwerkt. Zo ook met geld. Het nestelt zich in onze instituties, ons taalgebruik, onze persoonlijke scripts.
We praten vaak over geld als iets dat buiten ons ligt. Maar het is een spiegel. Een projectievlak. En soms: een stille gijzelnemer van onze waarden.
We moeten het gesprek over geld heropenen. Filosofisch, maatschappelijk en psychologisch. Zolang we het alleen benaderen als iets wat ‘stroomt’, of wat je moet ‘managen’, missen we de werkelijke vraag: wat doet geld met ons? En hoe zorgen we dat het systeem dat wij gemaakt hebben, niet ons begint te bezitten?
Geef een reactie