Dat het provinciaal bestuur eigenlijk alleen een schakel- en coördinatiefunctie heeft tussen gemeenten en rijksoverheid is nog steeds een algemeen beeld. Ondanks pogingen van het Interprovinciaal Overleg en individuele provincies om dit beeld met campagnes – vooral bij verkiezingen – bij te stellen, blijft deze bestuurlijke laag in de beleving van velen nog steeds diffuus en weinig daadkrachtig. Het boek Voorspoed & Tegenwind ontkracht dat imago deels. De provincie Groningen blijkt – in ieder geval de laatste decennia – een probleemaanpakker en -oplosser te zijn. Dat was overigens in de tweehonderdjarige geschiedenis van het proviniaal bestuur niet altijd zo.
Beeld: Pexels
Het verhaal van de geschiedenis van het provinciaal bestuur van Groningen vanaf 1814 staat in het teken van de Groningse onafhankelijkheid en eigenzinnigheid. In hoeverre die karaktertrekken afwijken van die van bijvoorbeeld Friesland of Zeeland – immers ook nogal excentrisch van de Randstad gelegen – wordt in het boek niet behandeld. Duidelijk is dat Groningen een gewest is ‘waarin bestuur, politiek, cultuur en economie van oudsher met elkaar waren verweven, waar tradities hand in hand gingen met vernieuwing. Provinciaal bestuur dat met strakke hand werd geleid door Commissarissen, tot halverwege uit de regio, veelal met adellijke dubbele namen, vanaf de jaren zeventig van de twintigste eeuw gelauwerde bestuurders die hun sporen hadden verdiend in het landsbestuur,’ aldus de inleiding.
De geschiedenis van het provinciaal bestuur – in zijn samenstelling, werkwijzen, agenda en omgangsvormen – heeft in twee eeuwen in sterke mate de ontwikkeling van de identiteit van Groningen weerspiegeld en gevormd.
Toegankelijk?
Dat Groningen lange tijd te maken heeft gehad met structurele achterstanden en zelfs schrijnende sociaaleconomische problemen heeft het imago, de betekenis en de slagkracht van deze provincie lange tijd bepaald en beïnvloed. Het provinciaal bestuur was lange tijd regentesk, feodaal, elitair en niet bepaald democratisch of toegankelijk naar de opvattingen van nu. Ook daar was Groningen overigens niet uniek in. Maar achter het imago van saaiheid en onzichtbaarheid blijkt uiteindelijk een bestuurslaag schuil te gaan die wel degelijk en op beslissende wijze actief heeft bijgedragen aan de vormgeving en ontwikkeling van maatschappij, economie en cultuur.
Het provinciaal bestuur was lange tijd regentesk, feodaal, elitair en niet bepaald democratisch
En niet alleen in de laatste decennia met financieel en politiek risicovolle initiatieven, zoals de provinciale energievoorziening, de ontwikkeling en exploitatie van de Eemshaven of de woningbouwlocatie De Blauwe Stad, maar ook in de negentiende eeuw toen de provincie zich actief inzette op de regionale ontwikkeling van vooral de natte infrastructuur, zoals de afsluiting van het Reitdiep, de aanleg van het Eemskanaal en de vernieuwing van het kanalenstelsel rond en door de stad Groningen. De provinciale waterstaat was in die beginperiode met afstand het belangrijkste provinciale beleidsterrein.
ISP
De herstructurering van de landbouw- en visserijsector en de teloorgang van de (strokarton)industrie leidden tot teruglopende werkgelegenheid, armoede, stakingen, politieke onrust en een wegtrekkende bevolking. Het antwoord daarop vanuit de provincie bleef lange tijd nogal vaag. Weliswaar werd er met enige regelmaat geklaagd in Den Haag om met (aanvullende) subsidies en maatregelen te komen, maar dat zette aanvankelijk geen zoden aan de dijk. ‘IJdele hoop op het wonder uit Den Haag sloeg dan om in zelfbeklag en een slachtofferrol. Vaker was de tegenwind reëel, als ambitieuze plannen en voornemens smoorden in beperkte provinciale slagkracht of overvleugeld werden door plannen van de regering.’
Pas toen plannen als het ISP (Integraal Plan Noorden des Lands) in het kader van het regionaal-economisch beleid en de aangekondigde spreiding der rijksdiensten operationeel werden flonkerde er hoop op structurele economische groei. Ook de aardgasvondst in Slochteren en de exploitatie van omvangrijke aardgasvelden door de NAM zouden voor werkgelegenheid en economische groei zorgen.
Maar ook toen en later moest de provincie teleurstellingen incasseren, zoals de steeds opnieuw uitgestelde beslissing over de aanleg van de Zuiderzeelijn en recent die van de Hanzelijn, de afwikkeling van de aardgaswinningsschade of de grotendeels mislukte komst van het hoofdkantoor van de PTT. Dat trok diepe sporen in het onderling vertrouwen. De moeizame en nog steeds niet afgeronde afwikkeling van de schade veroorzaakt door de gaswinning kwam daar nog eens bij. ‘Dat Groningen in Den Haag en elders niet altijd de hoogste prioriteit had, zorgde voor frustratie en gefnuikte ambitie,’ aldus het vuistdikke boek.
Gedurfde dingen
Vooral dankzij ambitieuze commissarissen van de Koning(in) als Henk Vonhoff, Hans Alders, Max van den Berg en René Paas, maar ook door gedreven gedeputeerden zoals Roel Vos en Johan Remkes, heeft Groningen zich onderscheiden. Zij durfden, – zoals Henk Bleker, de commissievoorzitter die de Groningse democratie doorlichtte – het noemde ‘gedurfde dingen’ te doen. Het groeiende, steeds professioneler wordende ambtenarenapparaat en hun adviseurs droegen bij aan een sterker zelfbewustzijn. De provinciale identiteit en trots, gecombineerd met de bestuurlijke veerkracht van Groningen, wortelen in ‘de diepgewortelde overtuiging dat Groningen meer is dan een plek op de kaart – het is een identiteit, een landschap en een belofte.’ Dat besef heeft de provincie gevormd tot wat zij nu is.
Groningen is meer dan een plek op de kaart – het is een identiteit, een landschap en een belofte
De recente perspectieven voor sociaaleconomische en demografische groei laten gunstige cijfers zien. De verwachting is dat de landelijke ereschuld ten gevolge van de gaswinning uiteindelijk zal resulteren in een sterke verbetering van de economische infrastructuur. ‘Zo het verleden ons iets leert, is het dat het provinciaal bestuur van Groningen voorrang nastreeft en kansen ziet, ook – en misschien vooral- als de hand hard in het gezicht waait.’
Daniël Broersma, Stefan Couperus, Wiek van Gemert, Ronald Plantinga en Dirk Jan Wolffram: Voortgang & Tegenwind; 200 jaar Provinciaal Bestuur in Groningen, ISBN 9789054524403, 656 blz., uitgeverij Passage, Groningen, 2025
Geef een reactie