Integere overheid is een voorwaarde voor slagen van energietransitie

De afgelopen jaren toonden ons: de Nederlandse overheid heeft een integriteitsprobleem. Frauderende ambtenaren bij de Belastingdienst en het appartement van Alexander Pechtold zijn daarvan treffende voorbeelden. Bovendien bestempelde de Europese anti-corruptieorganisatie GRECO het integriteitsbeleid van het Nederlandse parlement opnieuw als onvoldoende, omdat de Eerste Kamer nog steeds weigert een externe toezichthouder toe te laten om het naleven van de integriteitsregels te bewaken. Nederland, binnen Europa vaak gezien als ‘het braafste meisje van de klas’, lijkt de waarde van integriteit te onderschatten.

Wederkerigheid
Dat kan nogal beroerd uitpakken, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek naar het belang van integriteit in het bedrijfsleven. Werknemers met niet-integere leiders hebben een verhoogd ziekteverzuim, zijn minder betrokken en presteren slechter, omdat zij die gebrekkige integriteit ervaren als een schending van het ‘psychologisch contract’ dat zij hebben met de organisatie. Psychologische contracten zijn gebouwd op expliciete en impliciete beloftes aan de werknemer waarbij wederkerigheid cruciaal is. In de verhouding tussen overheid en burgers speelt dat principe eveneens een rol: de overheid zorgt voor mij, ik betaal op tijd mijn belastingen.

Wantrouwen
Wederkerigheid is leidend voor veel beslissingen die burgers nemen. In een onderzoek in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken constateerden mijn collega’s en ik in 2013 dat het risico op sociale onrust het grootst is wanneer burgers de overheid wantrouwen.

Gaat de burger twijfelen aan de legitimiteit van overheidshandelingen dan verdwijnt het draagvlak voor onzekere investeringen. Recente voorbeelden zijn het protest van de ‘gele hesjes’ in Nederland en de sabotage van windmolenparken in Drenthe en Groningen.

Gele hesjes
Wie denkt dat we in Nederland nauwelijks nog gele hesjes te zien zullen krijgen, is te optimistisch. Want hoewel het kabinet blijft beweren dat bijna iedereen erop vooruitgaat in 2019, staan de burgers vanwege de energietransitie voor een kostbare operatie. En burgers zullen alleen investeren in de energietransitie wanneer ze vertrouwen hebben in de goede wil van de overheid. Wanneer gebrekkige integriteit het vertrouwen van de burger in de overheid verstoord, komt het draagvlak voor kostbare veranderingen ogenblikkelijk in het geding.

Kritisch
Het goede nieuws is dat iedereen, ook overheidsfunctionarissen, zijn integriteit kan ontwikkelen. Daarvoor is het noodzakelijk dat men openstaat voor kritische reflecties op het eigen functioneren en waar nodig veranderingen in gang zet. Het rapport van Europese anti-corruptieorganisatie GRECO biedt onze overheid een uitgelezen eerste kans. Door de aanbevelingen op te volgen wint de overheid een deel van het vertrouwen van de burger terug. Vertrouwen dat hard nodig is om de sociale vrede te bewaren en draagvlak te scheppen voor grote uitdagingen als de energietransitie.

Dr. Susanne Täuber is universitair hoofddocent Human Resource Management & Organizational Behaviour aan de Rijksuniversiteit Groningen. Deze bijdrage is eerder geplaatst als opinie-artikel in Dagblad van het Noorden.