Het verminderen van duivelse dilemma’s

In de coronacrisis worden we geconfronteerd met verschillende duivelse dilemma’s, ziet Patrick Spigt. Maar als we digitale informatiestromen beter op waarde schatten, goed samenwerken en kritische vragen blijven stellen, kunnen we beter voorbereid de volgende fase van de coronacrisis tegemoet treden.

Al 300 jaar wordt de Mississippi Delta geteisterd door overstromingen. Bijzonder daarbij is dat het aantal slachtoffers bij elke overstroming enorm toeneemt. En dat terwijl keer op keer deskundigen op basis van grondige klimaatanalyses de dijken verhoogden. De enorme dijkverzwaringen zorgden ervoor dat de overheid en de groeiende bevolking zich veilig waanden. De woningen kwamen daardoor steeds dichter bij de rivier te staan. Het gevolg was dat deze versterkende effecten juist hebben geleid tot de enorme groei van het aantal slachtoffers.
Hadden ze dan bijvoorbeeld geen uiterwaarden, hoor ik u al vragen, als een echte Nederlandse waterdeskundige. En inderdaad is dat de million-dollar question. Er is namelijk te eenzijdig gekeken naar het probleem en de mogelijke oplossingen, en de mensen moesten toch ergens wonen. Een duivels dilemma. Het heeft echter te lang geduurd voordat multidisciplinaire kennis is ingezet om de gevolgen van deze rampen te beperken. Overzicht en een goede open zoektocht naar de oorzaak en het gevolg (causaal verband) zijn het fundament voor het vinden van de juiste maatregelen. En wanneer de juiste maatregelen worden getroffen, komen we ook voor minder duivelse dilemma’s te staan.

Dilemma’s in de huidige crisis
Wat is de million-dollar question voor de huidige coronacrisis?
We hebben in ieder geval gezien dat iedereen best snel digitaal kon thuiswerken en dat het wel goed zit met het arbeidsethos en de saamhorigheid in ons land. Met veel respect volg ik de duivelse dilemma’s van onze minister-president en het OMT, die zeer waarschijnlijk met gemankeerde dashboards en beperkte informatie complexe besluiten moeten nemen. Het gevolg is logischerwijs dat helaas niet alles goed gaat. Na de fases waarin snel en simpel moest worden geschakeld, is het nu tijd om meer en langer na te denken over de volgende fases. Dit komt namelijk de kwaliteit van de besluiten ten goede. Bovendien kunnen we nu al enorm veel leren van deze crisis. Bijvoorbeeld waar onze mentale beperkingen tot nu toe zitten, hoe we bepaalde afhankelijkheden kunnen verminderen en hoe we onze wendbaarheid groter kunnen maken. Om de dilemma’s wat minder duivels te maken, denk ik dat het verstandig is om de volgende 3 onderwerpen voldoende aandacht te geven.

Digitale informatiestromen
Maurice de Hond liet ons recent zien dat betere informatiestromen en data ons kunnen helpen om andere afwegingen te kunnen maken. Los van de vraag of zijn verhaal op alle vlakken klopt, laat hij wel zien dat wij nog veel kunnen verbeteren in onze informatiehuishouding en het zoeken naar causale verbanden. De Digitale Transformatie en het datagestuurd werken worden nog steeds niet voldoende op waarde geschat, terwijl dit misschien wel de basis moet zijn voor veel overheidsbeleid en de uitvoering daarvan. Het gevolg is dat wij ook daardoor nog te veel duivelse dilemma’s blijven houden.
De rechtelijke macht is hiervan het duidelijkste voorbeeld: zij was niet voorbereid op deze crisis en was ook niet wendbaar. Hierdoor is er nu al een enorme extra achterstand ontstaan bij de afhandeling van rechtszaken. Het is daarom van groot belang dat de rechters zich los gaan maken van hun digitale angst. Als zij mentaal de stap kunnen zetten dan zal digitalisering en automatisering de rechtelijke macht de komende jaren veel sneller, effectiever en efficiënter maken. In dat geval zullen toekomstige bezuinigingen ook veel minder pijn doen. En dat laatste geldt eigenlijk voor de hele overheid.

Samenwerking
De samenwerking tussen de overheidsorganen verloopt nog erg traag, moeizaam en niet op basis van gelijkwaardigheid. De traagheid zien we bijvoorbeeld heel concreet terug in de late aanpassingen op de TOZO-regelingen, waardoor uitbetalingen pas in mei goed konden plaatsvinden. De moeizame relatie is zichtbaar in de financiële afhankelijkheid bij de uitvoering van complexe taken. Er worden namelijk geen goede en simpele financiële afspraken gemaakt tussen het rijk en de publieke sector. Het gevolg is een enorme bureaucratie, die een ongezonde druk zet op bijvoorbeeld gemeenten en zorginstellingen. Dit terwijl die vaak al in heel zwaar weer zitten en daardoor nog minder effectief worden.
Kortom: het is nu echt tijd voor publiek leiderschap om het vertrouwen, de snelheid en de samenwerking binnen de overheid te verbeteren. Dit is ook hard nodig om financieel gezond overheidsbeleid te kunnen maken voor deze zware tijden.

Twijfel, stel vragen en luister
De wetenschap, de media en de overheid hebben te lang vertrouwd op de traditionele en historische ontwikkelingen. De samenleving is echter in rap tempo aan het veranderen. Er zit veel kennis in de maatschappij. Trucjes, vooringenomenheid en censuur worden gezien. En dat tast de geloofwaardigheid enorm aan. Kritische vragen stellen en twijfelen mag, juist ook over de coronacrisis. Daar worden we als maatschappij beter van. Dit kan echter alleen in een open dialoog, gevoerd op de inhoud. Als goed voorbeeld noem ik de discussie over de toekomst van de EU. Koen Teelings en Hans Hoogervorst hebben hun eerste overwegingen gedeeld. Ik hoop dat ze snel openbaar met elkaar in gesprek gaan.

Positieve energie
Zelf heb ik overigens afgelopen week een paar dagen vrij genomen na 9 erg drukke weken. Zo kon ik alles mentaal enigszins een plek geven, rustig nadenken en inspiratie opdoen. Hierdoor kon ik ook weer positieve energie opbouwen voor de volgende fase van de crisis. Het boek van Rutger Bregman (De Meeste Mensen Deugen) heeft me daarbij overigens erg geholpen. We kunnen als basishouding uitgaan van het goede van de mens, maar wees kritisch en stel vragen. De coronacrisis bewijst overduidelijk dat de meeste Nederlanders deugen. Laat dat onze belangrijkste les zijn voor de komende periode!