Max solliciteert op een vakantiebaan als verzorger bij de zorgorganisatie waar hij eerder stage had gelopen. Nadat hij is uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek, ontvangt hij een email. Hij moet een identiteitsbewijs, referenties, zijn laatste salarisstrook en ook een recente verklaring omtrent gedrag (VOG) meenemen.
Max heeft wel vaker zo’n verklaring moeten aanvragen. En dat was altijd lastig, omdat hij niet de juiste pagina kon vinden op Internet. “En uiteindelijk hebben zij de aanvraag gedaan”, vertelt Max. Deze keer wil Max initiatief tonen. Hij zoekt opnieuw en vindt deze keer wel een site waarop hij zelf direct een VOG kan aanvragen. De betaling moet in twee stappen. Dat is vreemd, maar niet onduidelijk. De VOG is er helaas niet op tijd voor het gesprek, maar zijn werkgever blijkt zijn oude VOG voor een andere functie ook te accepteren.
Geen probleem, toch? Een VOG is een dienst van de overheid aan werkgevers. Werkgevers willen inzicht in de antecedenten van sollicitanten, als zij in hun nieuwe baan te maken krijgen met gevoelige gegevens of kwetsbare mensen. Daar zit de overheid als betrouwbare derde tussen. De werkgever moet de reden voor de VOG aangeven, zodat de screeningsautoriteit Justis van het Ministerie van Justitie en Veiligheid een afweging kan maken. Fraude is immers relevanter bij een fiscalist en een verkeersdelict is dat bij een taxichauffeur.
‘Als een VOG alleen een vink is op een lijstje, is de betekenis ervan weg’
Burgers kunnen niet direct een VOG aanvragen, want eerst moet de werkgever de functie en de reden opgeven. Dat kan ook digitaal en digitaal bij Justis is goedkoper dan bij de gemeente.
Nu blijkt echter elk bedrijf een aanvraag te kunnen doen uit naam van elk ander bedrijf. In die mogelijkheid zien sommige bedrijven een verdienmodel. Werkgevers zeggen een VOG te vereisen in plaats van dat zij aangeven een aanvraag te zullen doen waarvan de sollicitant bericht krijgt. En niet elke sollicitant weet dat hij niet zelf een aanvraag kan doen. De ondernemers maken ook daar gebruik van. Zij laten de sollicitant op hun site de reden opgeven en doen vervolgens de aanvraag bij Justis namens het bedrijf waar de sollicitant wil werken. Omdat de digitale aanvraag bij Justis goedkoper is, kunnen zij claimen even duur te zijn als de gemeente. Deze bedrijven claimen enorme aantallen aanvragen te verwerken.
En dat zou goed kunnen. Het aantal VOG-aanvragen is gestegen naar 1,2 miljoen afgelopen jaar. Maar als een VOG alleen een vink is op een lijstje, dan is de betekenis ervan weg. Wat overblijft zijn kosten voor de sollicitant en winst voor bedrijven die het publieke belang ervan eroderen. Misschien komt deze column – met deze titel – hoger in de zoekresultaten van Google. Dat scheelt potentieel miljoenen euro’s.
Naschrift
Op 29 mei 2019 vraagt Kamerlid Groothuizen (D66) aan de Minister voor Rechtsbescherming (Dekker, VVD) hoe hij het verdienmodel van dergelijke bedrijven beoordeelt en waarom het mogelijk is dat bedrijven anders dan de toekomstige werkgever van de sollicitant een verklaring omtrent gedrag (VOG) kunnen aanvragen.
Een logische vraag, want juist daarvoor, op 16 mei, stelde Groothuizen samen met collega Van Wijngaarden (VVD) via een motie voor om een burger zelf een VOG te laten aanvragen, zonder belanghebbende partij. Dus zonder de toekomstige werkgever van de sollicitant. Toen, op 21 mei, ontraadde de minister de motie met de woorden: “Het is aan de werkgever of een VOG moet worden aangevraagd en voor welke functie, want een vermelding van de precieze werkzaamheden is zeer relevant.”
Nu het mogelijk blijkt deze “zeer relevante” stap in de procedure te ontwijken en commerciële aanbieders daar een verdienmodel op baseren, zou je verwachten dat de minister dat negatief beoordeelt. Op 4 juli beantwoordt minister Dekker de vragen van Groothuizen echter met: “Ik vind het niet bezwaarlijk dat deze diensten bestaan.”
Blijkbaar is het antwoord van de minister alleen afhankelijk van de inschatting of zijn ministerie iets moet doen of veranderen. Want wat op 21 mei nog maatschappelijk zeer relevant is en dus niet kan veranderen, kan enkele weken later zonder bezwaar worden ontweken als blijkt dat juist daarvoor iets moet gebeuren.
Op 11 januari 2021, afgelopen week dus, meldt NU.nl dat de Autoriteit Consument & Markt ingrijpt. De websites van Empiru Investments Holding moeten stoppen met het misleiden van klanten. Deze websites claimen namelijk ook ten onterechte dat de aanvraag sneller gaat of een hogere slagingskans heeft. Ook een financiële vergoeding voor recensies op Google en Trustpilot mag niet.
Maar op de kern van het probleem grijpt niemand in. Het is – helaas – een mooi voorbeeld van hoe goede regels slechte regels worden: als niemand meer de verantwoordelijkheid neemt voor zo’n systeem van vertrouwen. Dan kan een publiek belang eroderen tot onnodig papierwerk dat een betekenisloos vinkje oplevert. En deze “ondernemers” leveren ons bovendien extra administratieve lasten op. Potentieel 11,9 miljoen euro aan extra administratieve lasten bovenop de 41,6 miljoen euro die het systeem burgers sowieso aan administratieve lasten zou kosten.
*Deze column verscheen oorspronkelijk in het Financieele Dagblad op 25 mei 2019.
Stichting Kafkabrigade verzorgt ook masterclasses over digitalisering en behoorlijk bestuur. Klik hier voor meer informatie.
Zelfstandig Professional zegt
Ik heb als ZP-er al vaker een VOG nodig gehad voor een aanbesteding of werk in het buitenland. Daarvoor kun je naar de gemeente en dat kost dan € 41,35. Het lukt ook prima vanuit huis via een commerciële aanbieder. Er zijn (veel) duurdere, maar ik heb er een die rekent € 7,50 en daarna betaal je € 33,85 aan Justis. Hé, ook € 41,35. Rustig vanuit thuis en geen benzine- en parkeerkosten.
Maar het is inderdaad van de gekke dat een tussenstap gemaakt moet worden zonder enkele inhoudelijke of administratieve toegevoegde waarde. De Kafkabrigade blijft nog wel even aan het werk vrees ik.