Bioafval bevat waarde die we opnieuw kunnen gebruiken, maar hoe stimuleer je duurzame verandering? Sabine Kerssens deed onderzoek naar duurzame energieprojecten op de NDSM-werf en ondervond dat een combinatie van technische innovatie en aanmoediging van duurzaam gedrag het meest succesvol is.
In Nederland wordt 2 miljoen ton bioafval niet gesorteerd. Hierdoor wordt het onnodig verbrand of gestort. Dit is giftig voor mens en milieu. Om waarde terug te winnen uit het afval ontwikkelt de NDSM-werf een 10 jaar visie waarbij circulariteit centraal staat. Met al enkele succesvolle experimenten rond duurzame energie is de NDSM-werf een broedplaats van innovatie. De coöperatie van 60 bedrijven op de werf werkt samen met de gemeente Amsterdam, ROC, Hogeschool van Amsterdam en TU Delft. Er valt veel te winnen.
Techniek en gedrag
Om waarde uit bioafval te halen komen twee werelden samen. Techniek, sorteringsmethodes, hygiëne, logistiek, innovaties en harde afbakeningen aan de ene kant. Mensen, keuzes, gewenning, normen, waarden en overtuigingen aan de andere kant.
Wat zou jij doen? Het systeem optimaliseren of techniek toevoegen? Of juist gedrag aanpassen? Jaren aan onderzoeken hebben zich vaak gefocust op een van de twee. Als we mensen vaker samen willen brengen bouwen we auto’s, telefoons, internet en het gedrag zal daarop aanpassen. Of is het juist andersom ontwikkeld? Meer mensen wilden meer samenkomen en daarop zijn bruggen verstevigd en is transport versneld.
‘Een passende techniek kan een maatschappelijke verandering exponentieel versnellen’
Steeds meer onderzoekers denken dat het beide is. Een technologische ontwikkeling bouw je niet op het idee dat alle mensen zich hetzelfde gedragen. Een maatschappelijke verandering kan exponentieel worden versneld door een passende techniek. Complexe systeemontwikkeling is daar waar verandering met mensen en techniek samenkomt.
Economische en ecologische waarde
Terug naar die stroom met bioafval op de werf. Een paar vaste stappen worden gezet in het sorteren van je bioafval: je herkent iets als bioafval, een appel – duidelijk. De schil van de avocado, ok. Maar is ook een theezakje bioafval? Dan een korte blik naar buiten, waar staat je biocontainer? Regent het of blijf je droog? Is het al tijd om alles naar de centrale container te brengen, en is die open, schoon en in een prettige buurt? Na al deze stappen kan een scheidingspercentage van 30 procent worden verwacht. Dit percentage verhogen kan op verschillende manieren, ondervond ik in mijn onderzoek.
‘In een complex systeem is het belangrijk om beleidsopties te combineren’
Een enkele verbetering kan een 8 procent groei van het scheidingspercentage betekenen, maar een combinatie van twee beleidsopties heeft een impact groter dan 16 procent. Een on-demand schoonmaaksysteem waarborgt bijvoorbeeld een opgeruimde publieke ruimte, prettig om te zien en ruiken. Een feedback systeem geeft gebruikers een beter beeld hoe hun acties toegevoegde waarde hebben aan het eind van de keten. Tezamen bereik je mens en techniek. Dit kan een scheidingspercentage opleveren van wel 54 procent. Een 60 procent scheidingspercentage goed verwerkt in de NDSM-werf staat gelijk aan de energievraag van 260 huishoudens.
Figuur 1 – De figuur toont combinaties van 5 beleidsopties en hun impact op het scheidingspercentage van bioafval. Voor meer informatie, lees het hele rapport.
In een complex systeem, zoals bij het introduceren van circulariteit in een werf, is het dus belangrijk om verschillende beleidsopties met elkaar te combineren. Specifiek beleidsopties die op mensen en op techniek inspelen. Op deze manier is de som groter dan de aparte delen. Maar dan nog zullen niet alle oplossingen in elke hub werken. Daarvoor gaan we nog een stap dieper.
Ken je netwerk
Op de NDSM-werf zijn veel verschillende stakeholders (belangengroepen). O.a. Mkb’s en grotere bedrijven, bewoners en bezoekers, en dan kijken universiteiten, lokale en nationale overheden ook nog mee. Ieder met een eigen bril op. Het doel van de NDSM Energie groep is te weten welke technische en beleidsoplossingen specifiek bij hen passen.
In mijn onderzoek heb ik wiskundige simulatiemodellen (ABM) gebouwd op basis van een aangepaste sociale theorie. Waar voorheen werd aangenomen dat mensen rationeel denken, zijn nu normen, waarden en overtuigingen gekwantificeerd. Hoe die aangepaste sociale theorie eruitziet zie je in figuur 2. Van links naar rechts is te zien hoe onze waardes, normen en overtuigingen over de wereld om ons heen resulteerde in een bepaalde vorm van gedrag.
Figuur 2 – De Value-Belief-Norm theorie aangepast voor kwantificatie. Voor meer informatie, lees het hele rapport.
Door deze sociale theorie te kwantificeren werd gevonden dat deelnemers met pro-ecologische en/of altruïstische waardes het bioafval sorteringsgedrag tot 15 procent kunnen verhogen. Door deze mensen in de pilotgroep te verwelkomen kunnen betere resultaten worden verwacht. Heeft de groep een meerderheid aan deelnemers dat eigen geluk boven dat van de natuur zet (hedonistisch) dan kunnen sommige beleidseffecten tenietgedaan worden. Het kritisch analyseren van de deelnemers in een pilot kan dus grote impact hebben op de uiteindelijk behaalde circulaire impact. Samengevat, de deelnemers in de hub maken het verschil tussen wind mee, of tegen de wind in fietsen. Allebei is mogelijk, maar vooraf de windrichting weten kan een hoop tijd schelen.
Positieve neveneffecten
Dus wat zou jij doen als je in de schoenen staat van de NDSM-werf? Investeringen zijn hoog, de waarde uit bioafval onzeker. Maar kansen zijn er zeker. En dan is er de mogelijkheid van positieve neveneffecten. Het waterige bioafval uit je reguliere afvalstroom halen zorgt voor een betere sortering van bijvoorbeeld papier. Het was niet de oorspronkelijke ecologische winst, maar helpt ons zeker verduurzamen. Ook is er met minder waterige bioafval minder energie nodig om de restafval stroom te verbranden. Tenslotte helpt mensen samenbrengen en feedback geven over hun scheidingsgedrag ander duurzaam gedrag te stimuleren, en kan het geheel ook een internationaal voorbeeld stellen. Al met al kan het initiëren van bioafval sortering dus vergaande invloed hebben.
Concluderend komen uit dit onderzoek drie concrete stappen:
- Bouw beleidsmaatregelen met experts van zowel de mens als de techniek. Steeds meer mensen werken met theorieën uit de complexe systemen wetenschap. Door onderliggende interacties kan de ecologische waarde in een hub significant groter uitpakken dan voorheen gedacht.
- Wees kritisch bij het selecteren van de pilotgroep. Zeker als succes nog bewezen moet worden kan het type deelnemer het grote verschil maken.
- Wees flexibel in het vaststellen van jouw meetpunten. Vergeleken met de hoeveelheid gesorteerd bioafval, zijn systeemveranderingen moeilijker te meten. Daarom kunnen deze bij de start uit het oog verloren worden. Desalniettemin valt hier soms veel ecologische en sociale waarde te winnen.
De veranderingen die we in de wereld willen doorvoeren, de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) zijn het ultieme voorbeeld van complexe systemen. Binnen deze doelstellingen zijn er talloze voorbeelden zoals de NDSM-case. Onthoud hierin vooral dat de maatschappij en de techniek dicht met elkaar zijn verbonden. Door een verandering op een punt, kunnen effecten als een druppel in het water door rimpelen. Een origineel idee (bioafval inzamelen) heeft impact op het individu (actie), op de regio (cohesie), op de techniek (ontwikkeling) en de logistiek (afvalverwerking), maar kan zelfs op nationaal niveau (beleid) door rimpelen. En dan ook weer terug. Wees daarom niet de persoon met de beste oplossing. Verwelkom een brede en diverse groep aan technisch en maatschappelijk experts en deelnemers aan de tafel. Verander de wereld druppel voor druppel.
*Het onderzoek van Sabine Kerssens vond plaats onder de supervisie van Kasper Lange, Gijsbert Korevaar en Martijn Warnier en maakt deel uit van Re-StOre.
Geef een reactie