Wie de top wil bereiken (van wat dan ook), moet daar meestal hard voor werken. Maar wie de aandacht niet op zich weet te vestigen, bereikt nooit de top. Aandacht wordt vooral gegenereerd in de media, waaronder tegenwoordig ook de sociale media. Wie via de media de aandacht weet te trekken, is een winnaar. Wie dat niet lukt verliest.
In de politiek is het trekken van aandacht tegenwoordig veruit de belangrijkste competentie, veel belangrijker dan kennis/ervaring op inhoudelijk gebied en nog veel belangrijker dan een heldere visie op de samenleving. Iemand met veel kennis drukt zich meestal genuanceerd uit maar daar bestaat weinig belangstelling voor, dus iemand met weinig kennis die zich (misschien vanwege een gebrek aan kennis) ongenuanceerd uitdrukt is meteen al in het voordeel.
En eenmaal in de aandacht heb je een vanzelfsprekende voorsprong op mensen die nog geen aandacht hebben gekregen. Voor een nieuwe politieke partij is het nagenoeg onmogelijk om aandacht te trekken, als er geen gebruik wordt gemaakt van reeds bekende personen. Het maakt daarbij niet eens uit of zo’n bekende persoon geen enkele politieke ervaring heeft. Bekendheid wordt daarmee min of meer gelijkgesteld aan bekwaamheid.
De sleutel tot politieke macht is aandacht.
Succesvolle bedrijven onderscheiden zich met name van minder succesvolle via hun marketingstrategie. Een bekend merk is belangrijker voor de omzet dan een goed product. Een groot bedrijf is daarbij in het voordeel, omdat het meer mogelijkheden heeft om de aandacht te trekken. Dat voordeel kan in een nadeel omslaan als een product van zo’n bedrijf plotseling door de mand valt, want dan tast dat de merkwaarde sterk aan. Bij structurele/herhaaldelijke gebreken kan dit uiteindelijk leiden tot de ondergang van een bedrijf, maar meestal komt het over als een incident dat al gauw weer wordt vergeten.
Voor een klein bedrijf met een beter product is het ondertussen lastig om aandacht te trekken, zodat een doorbraak van een klein bedrijf tot de uitzonderingen behoort. Onbekend maakt onbemind.
De enorme hoeveelheid reclame van grote bedrijven verdringt het geluid van kleine bedrijven. Waarschijnlijk is dit de belangrijkste reden voor grote bedrijven om zoveel geld uit te geven aan schijnbaar overbodige reclame. Overigens wordt veel van die reclame ingevuld door bekende mensen, waarmee de cirkel helemaal rond wordt gemaakt. Kleine bedrijven kunnen zich niet veroorloven om zulke mensen in te huren.
Aandacht is de sleutel voor marktmacht.
Kunstenaars die geen aandacht trekken, vissen achter het net, hoe goed ze ook zijn. Kunstenaars die zich eenmaal in de kijker weten te spelen, zijn niet alleen succesvoller binnen hun eigen kunstvorm maar zelfs in andere kunstvormen die ze later ook zijn gaan beoefenen. Zoiets wordt blijkbaar extra interessant gevonden. Bekende kunstenaars worden daarbij aangezien voor alleskunners. Een beetje wrang natuurlijk voor kunstenaars die eigenlijk beter zijn, maar die nu eenmaal niet in de kijker zijn gekomen.
Aandacht geeft een kunstenaar status.
Actievoerders en propagandisten kunnen alleen wat bereiken als er voldoende aandacht is voor hun activiteiten. Vandaar ook dat ze zoveel mogelijk spektakel proberen te maken. Framing, zoals dat tegenwoordig heet, is daarbij een belangrijk wapen. Verwarring en twijfel zaaien door een partij die in het defensief lijkt te komen, is een wapen dat ook nogal eens wordt ingezet. Voor een buitenstaander die objectiviteit zoekt is het een hele opgave om zelfs maar de basale feiten te vinden te midden van alle herrie die wordt voortgebracht.
Aandacht zorgt voor beheersing van de publieke opinie.
Goede doelenorganisaties hebben alleen succes als ze veel aandacht weten te genereren. Een niet onbelangrijk deel van de uitgaven van deze organisaties wordt dan ook besteed aan allerlei vormen van reclame, die weliswaar ten koste gaan van de goede doelen zelf maar per saldo toch meer opleveren. Goede doelen die te weinig aandacht krijgen vissen ondertussen achter het net.
‘Aandacht zorgt voor beheersing van de publieke opinie’
Een goede doelenorganisatie die geld verkeerd besteedt zal uiteraard negatieve publiciteit genereren, wat vervolgens ook ten koste gaat van alle andere goede doelen.
Aandacht zorgt voor gullere gaven aan goede doelen.
Het zij zo, zou je kunnen zeggen, en helemaal onverstandig zou dat niet zijn. Toch zou het voor de meeste mensen grote voordelen hebben als het mechanisme ‘aandacht maakt macht’ zou kunnen worden doorbroken. De politiek zou er een stuk evenwichtiger door kunnen worden en het beleid dat politici bedenken heel wat doelmatiger. Ongenuanceerde standpunten zorgen uiteindelijk voor weinig doelmatig beleid, zoals steeds weer blijkt.
De markt zou er beter door kunnen gaan functioneren, waarbij grote bedrijven geen oneigenlijke marktmacht meer uitoefenen en de prijs/kwaliteitsverhouding van producten/diensten aanzienlijk kan verbeteren.
De waarde van kunst- en cultuuruitingen is misschien lastig te bepalen, maar als die waarde vooral wordt bepaald door bekendheid, wordt de intrinsieke waarde ervan in heel wat gevallen overschat en in heel wat andere gevallen juist onderschat.
Eenzijdige acties/propaganda kunnen tot een onbevredigende aanpak van maatschappelijke problemen leiden. Maatschappelijke problemen verdienen uiteraard aandacht, maar goede oplossingen komen er alleen als die problemen van alle kanten worden belicht.
Goede doelen die weinig aandacht krijgen zouden beter kunnen worden bediend als ze niet worden overschaduwd door meer opvallende goede doelen.
Blijft de vraag hoe je dat mechanisme ‘aandacht maakt macht’ zou kunnen doorbreken.
In de politiek lijkt dat lastig, omdat politieke partijen erg vast zitten aan hun eigen gelijk en dat gelijk graag willen opleggen aan de samenleving. Waarschijnlijk kun je meer bereiken als het beleidsproces een opener karakter zou krijgen. Dat zou kunnen via een soort ketenomkering van het beleidsproces, die je zou kunnen aanduiden met bottom-up beleidsontwikkeling. In zo’n proces krijgt de burger de hoofdrol in plaats van de politicus, die zich als dan als dienaar opstelt in plaats van als machthebber. Daarmee krijgt de burger de aandacht die nodig is om tot goed beleid te kunnen komen. Hier en daar zijn er ook al experimenten in die richting, met name bij gemeenten.
‘Een eerlijker verdeling van aandacht is goed voor een samenleving’
Meer transparantie vanuit overheden zou daarbij zeker helpen, bij open beleidsontwikkeling past een open overheid die informatie deelt met burgers, concrete doelen stelt waarop ze mogen worden afgerekend en het beleidsproces opvat als een leerproces. Gebruik maken van relevante kennis hoort daar ook bij, de politiek zou er goed aan doen zichzelf te verplichten om het beleid te onderbouwen met objectieve informatie.
In het bedrijfsleven lijkt het ook lastig, omdat grote bedrijven hun macht graag behouden. Via de overheid zou er wel wat kunnen worden bereikt. Als de overheid niet langer grote bedrijven (op ongeveer alle gebieden) zou voortrekken, zou dat de ongelijkheid van het speelveld kunnen verkleinen. Ook zou de overheid kleine bedrijven meer marktmacht kunnen bieden door allerlei samenwerking toe te staan die nu wordt verboden met nota bene als argument dat daarmee de marktwerking zou verslechteren, terwijl de concurrentie er juist door zou worden bevorderd. Langs deze weg zou het MKB ook meer aandacht kunnen genereren. Misschien kan worden nagedacht over de invoering van een reclamebelasting (waarmee vervolgens de BTW kan worden verlaagd) die het ongelijke speelveld enigszins zou kunnen verhelpen.
In de wereld van kunst en cultuur zou het helpen als onbekende kunstenaars meer platforms zouden krijgen om te laten zien wat ze te bieden hebben. Daarbij kunnen zowel media als overheden een rol spelen. Overheden kunnen vooral helpen door meer van zulke platforms te organiseren en de media door hier de nodige aandacht aan te besteden.
In het geval van actiegroepen en propaganda kunnen goed georganiseerde brede maatschappelijke discussies ervoor zorgen dat maatschappelijke problemen zodanig worden geanalyseerd dat dit bevorderlijk werkt op de kwaliteit van de aanpak van die problemen. Ook hierbij kunnen zowel media als overheden een belangrijke rol spelen. Overheden kunnen zorgen voor een goede organisatie van dergelijke debatten, die ze dan bij voorkeur laten leiden door onafhankelijke deskundigen. De media kunnen uitgebreid verslag doen van deze debatten en vooral ook van de uitkomsten hiervan.
Goede doelen zouden eigenlijk geen onderlinge strijd moeten voeren om de aandacht, zodat ook minder bekende doelen voldoende armslag kunnen krijgen. Een onafhankelijk platform waarop alle goede doelen te vinden zijn en de aandacht richten op dit platform zou waarschijnlijk tot evenwichtiger resultaten leiden.
Een eerlijker verdeling van aandacht is goed voor een samenleving. Kansengelijkheid wordt door de politiek belangrijk gevonden maar zolang de aandacht enorm ongelijk verdeeld blijft, komt daar weinig van terecht. Dit zou voor politieke partijen iets kunnen zijn om op te pakken als nieuw thema voor de komende verkiezingen. Niet dat er dan meteen oplossingen komen zoals hierboven beschreven. Maar als dit onderwerp op de politieke agenda komt zou dat een eerste stap in de goede richting zijn.
