De Brexit vormde een rode draad in de jaren van Tim de Wit als correspondent in het Verenigd Koninkrijk, maar er vielen hem ook een hoop andere zaken op. Hij schreef er Wankel Koninkrijk over, dat Lex Cachet bespreekt op platform O.
Over de landsgrenzen heen kijken is vaak leerzaam en relativeert eigen sores – of wat daarvoor door gaat – enigszins. Wie denkt dat het openbaar bestuur in Nederland een grote zooi is, doet er dan ook goed aan Wankel Koninkrijk te lezen.[1] In dit boek beschrijft Tim de Wit – voormalig correspondent in het Verenigd Koninkrijk (VK) voor NOS en Trouw – boeiend en beeldend hoe het VK zich ‘bevrijdde’ van de EU en wat de eerste gevolgen van Brexit zijn.
Toen hij zijn boek begin dit jaar afrondde, kon hij niet vermoeden dat het bestuur in het VK nog wankeler zou worden dan het toch al was. De soap rond Boris Johnson’s val en de dramatische 44 dagen van Liz Truss voltrokken zich immers pas in de zomer en het najaar van 2022. Ze onderstrepen alleen maar de centrale boodschap van De Wit: het gaat slecht met het Verenigd Koninkrijk, heel slecht.
Britse belangstelling
Natuurlijk, dat het elders nog veel slechter gaat, is geen geldig excuus voor wat er in ons land allemaal misgaat. Toch is het, ook voor ons, leerzaam om kennis te nemen van het ontluisterende maar soms ook vermakelijke beeld dat De Wit van het VK in de afgelopen jaren schetst. Brexit vormt daarin zeker de belangrijkste rode draad. Maar het boek behandelt ook andere, soms navrante, thema’s die daar niet direct mee te maken hebben.
Tim de Wit heeft een bestseller geschreven. In augustus beleefde het in juni 2022 verschenen boek al zijn 8e druk. De aandacht voor zijn boek past bij wat hij zelf signaleert. In Nederland is de belangstelling voor alles wat het VK betreft – politiek, maatschappelijke verhoudingen, cultuur, taal – groot. Omgekeerd is er in het VK niet of nauwelijks belangstelling voor Nederland. Ook interesseert het Britse politici niet of nauwelijks hoe ze in het buitenland overkomen. ‘No-votes TV’ noemde spindoctor Alastair Campbell de buitenlandse pers ooit (p.49). Lastig voor een buitenlandse correspondent!
‘Geen land in Europa is zo kapitalistisch als het Verenigd Koninkrijk’
In dit boek heeft De Wit zijn rol van zo neutraal mogelijke NOS-correspondent losgelaten. Hij grijpt alsnog gretig zijn kans om misstanden in het VK onverbloemd aan de kaak te stellen. Dat zijn er niet weinig en ze zijn lang niet allemaal Brexit gerelateerd. Zo beschrijft hij hoezeer het VK nog steeds een klassensamenleving is waar de sociale ongelijkheid zich veel scherper aftekent dan bij ons. Anywheres en somewheres (p.17) hebben weinig met elkaar gemeen en worden door een zeer denivellerend onderwijssysteem drastisch van elkaar gescheiden. De Wit aarzelt niet om dat onderwijssysteem maatschappelijk ontwrichtend te noemen (p.95).
Russische invloed
Een andere misstand die aan de orde komt is de grote invloed van Russisch kapitaal in Londen – ‘Londongrad’ – en de mede daardoor volstrekt ontregelde Londense woningmarkt. Geen land in Europa zo kapitalistisch als het VK; de wooncrisis in Londen is daar een perfect voorbeeld van (p.142). De Russische invloed beperkt zich overigens allerminst tot de woningmarkt; ook de politiek is er gevoelig voor, blijkt her en der in het boek. Het verziekte en sterk gepolariseerde politieke klimaat komt ons dan weer niet helemaal onbekend voor. Maar de enorme politieke impact van de tabloids – de schandaaljournalistiek en hun eigenaren, zoals Rupert Murdoch – kennen we in Nederland niet of nauwelijks. ‘Zonder tabloids geen Brexit’, aldus De Wit (p.166).
Ook de corrupte verhoudingen binnen de Conservatieve partij kennen we in Nederland niet in die vorm. “Bijna twee ton voor een potje tennis met Boris” wordt er geboden op een fundraising gala in 2014 (p.107). De enorme invloed van een nooit gekozen politicus als Nigel Farage (p.67) is in ons democratisch stelsel, op basis van evenredige vertegenwoordiging, zelfs ondenkbaar. Meer overeenkomsten zijn er dan weer waar het de nietsontziende politieke aanvallen op de onafhankelijke positie van de BBC betreft.
‘De kloof binnen de Britse klassensamenleving is bijna onoverbrugbaar geworden’
De vreselijke brand in Grenfell Tower, waarbij 72 doden vielen, illustreert meer dan alleen maar het failliet van de Britse sociale woningbouw. Het laat ook zien dat de kloof binnen de Britse klassensamenleving bijna onoverbrugbaar is geworden. De soms bijna inhumane reacties van bestuurders en politici op de ramp zijn daar een uitermate schrijnend voorbeeld van (p. 130 e.v.).
Zelfs de petit histoire wordt niet gemeden. Ronduit amusant is De Wit’s beschrijving van zijn audiëntie op Buckingham Palace bij een staatsbezoek van het Nederlandse Koningspaar. Nergens wordt, in een notendop, scherper verbeeld hoe groot de verschillen tussen het VK en Nederland zijn dan in de verschillende wijze waarop de voormalig correspondent door Koningin Elizabeth en door Koning Alexander bejegend wordt (p. 57/58).
Ontluisterend beeld
Maar steeds weer is er de Brexit en de gevolgen daarvan. Was Brexit dus de droom van een Londense correspondent? Zoals het de droom van een (kleine) meerderheid van de Britten was? Misschien wel. Maar noch de één noch de ander kwam er ongeschonden uit. De correspondent balanceerde vaak op de grens van overwerkt zijn omdat er in de Brexit soap – met Theresa May en Boris Johnson in de hoofdrollen – zoveel gebeurde wat hij in de media moest verslaan. Belangrijker is dat het VK er zeker niet beter uit is gekomen; integendeel: ‘armer, verdeelder en met veel reputatieschade’ (p. 249). Ernstig economisch verval – dat al eerder ingezet had – is er zeker niet minder op geworden. De politieke polarisatie is alleen maar toegenomen en het onafhankelijkheidsstreven binnen het VK is steeds krachtiger geworden. In afzonderlijke hoofdstukken besteedt De Wit aandacht aan die ontwikkelingen in Schotland en Noord-Ierland sinds de Brexit. Vooral de Noord-Ierse casus laat zien hoe complex en riskant uittreding uit de EU nog steeds kan zijn (p.213 ev.).
Journalisten kunnen schrijven, blijkt ook nu weer. Tim de Wit vormt daar geen uitzondering op, ook al is dit pas zijn eerste boek. Hij schreef een interessant en informatief boek. Maar ook een voortreffelijk leesbaar boek. Een boek dat ik met veel plezier heb gelezen. Dat het al met al een ontluisterend beeld van het Verenigd Koninkrijk biedt, valt gelukkig de auteur niet te verwijten.
Bibliografie
[1] Tim de Wit, Wankel Koninkrijk. Hoe ik Groot-Brittanië door Brexit heb zien veranderen. Amsterdam / Antwerpen: Uitgeverij De Arbeiderspers, 2022. 296 pagina’s.
