De politieke gevangenis

Hoewel veel maatschappelijke problemen al decennialang bekend zijn, gebeurt er maar weinig om ze op te lossen, stellen Rob van Engelenburg en Peter van Hoesel. Zij denken dat een combinatie van drie methoden kan helpen om orde op zaken te stellen.

Onze regering wordt zwaar op de proef gesteld. Er zijn talloze maatschappelijke problemen die om een oplossing vragen. Toegegeven, oplossen van maatschappelijke problemen is bepaald niet makkelijk, maar daarom hebben we ook een regering. Het democratische systeem is erop gericht om tot een regering te komen die daarvoor voldoende draagvlak heeft. Aan de slag dus, zou je zeggen, maar dat blijkt tegen te vallen.

Wegmoffelen
Onze regeringen proberen vooral de problemen weg te moffelen, te verbergen, te verplaatsen, af te schuiven, door te schuiven, te relativeren, te onderschatten, uit te stellen, te negeren, en zo meer. Daar hebben we als burgers weinig aan. Sterker, hoe langer een probleem niet wordt opgelost, hoe lastiger het wordt om ze aan te pakken. Het wordt latere generaties zo steeds moeilijker gemaakt om de problemen op te lossen die de huidige generaties hebben veroorzaakt.
Voorbeelden zijn er helaas te over. Vele milieuproblemen (zoals het klimaatprobleem en het stikstofprobleem) zijn al decennialang bekend, maar nog steeds worden er geen knopen doorgehakt. Het woningtekort blijft maar bestaan, terwijl het overheidsbeleid juist averechts werkt (vooral via het inkomensbeleid). Bovendien wordt dit probleem doorgeschoven naar gemeenten (die vastzitten aan landelijke regels).

In de gezondheidszorg stijgen de kosten harder dan het BNP, terwijl onnodige kosten (bureaucratie, nutteloze behandelingen) niet worden aangepakt. Op de arbeidsmarkt is er een tweedeling tussen flex en vast die maar niet wordt aangepakt. Inkomensbeleid zorgt voor vele armoedevallen die de arbeidsparticipatie tegenwerken, terwijl aan het grootschalige verschijnsel van nutteloze arbeid niets wordt gedaan.

Op het gebied van drugsbeleid blijft het dweilen met de kraan open maar doorgaan en worden gemeenten verder aan hun lot overgelaten. Het terugdringen van het aantal vluchtelingen lukt niet, de opvang is chaotisch en gemeenten moeten het maar zien.
En zo kunnen we nog wel even verder gaan.

Politiek in de houdgreep
Maar waarom moffelt de regering al die problemen weg? Hier is geen simpel antwoord op, want het gaat om vele oorzaken die elkaar versterken en allengs zijn uitgegroeid tot een soort politieke gevangenis waaruit geen ontsnapping mogelijk lijkt.

• Je moet de kiezer behagen, dus je vermijdt vervelende beslissingen.
• De bestaande regeljungle is niet meer te overzien.
• Steeds weer zijn er incidenten die door media worden uitvergroot.
• Je hebt last van dogmatische opvattingen die diep verankerd zitten.
• Steeds weer komen er protesten vanuit de samenleving, wat je ook bedenkt.
• Populistische stromingen bedreigen het politieke midden.
• Je krijgt maar geen heldere visie op de complexe samenleving.
• Je krijgt veel te veel informatie, met veel kaf en weinig koren.
• Ook je collega’s kunnen je nogal eens dwarszitten.
• Je politieke baan en daarbij horende imago wil je niet zomaar opofferen.
• Met kleine kwesties kun je sneller aan de gang dan met grote.
• Oplossingen op papier zijn nog lang geen oplossingen in de praktijk.

Om uit deze gevangenis te kunnen komen is het volgens ons nodig om een combinatie van drie methoden toe te passen.

Drie gulden regels
De eerste methode komt neer op het volgen van een rationele benadering: maak gebruik van de overvloedige kennis uit wetenschap en praktijk, zowel waar het gaat om de analyse van maatschappelijke problemen als om het vooraf toetsen van beoogde beleidsmaatregelen. Blijf beleid continu monitoren en evalueren om de impact te meten en het te kunnen bijsturen waar nodig.
De tweede methode komt neer op het volgen van een open proces van beleidsontwikkeling, waarbij niet alleen de gebruikelijke belangenorganisaties zijn betrokken maar ook (van meet af aan) allerlei doelgroepen, uitvoerders en burgers.
De derde methode komt neer op het volgen van een zero-base benadering. Pas als je alle bestaande regelgeving wegdenkt, ontstaat er ruimte voor nieuwe optimale oplossingen. De volgende stap is dan om regels die zo’n oplossing verhinderen zodanig aan te passen dat die oplossing kan worden opgenomen in het regelsysteem.
De vraag is nog wel of de politiek in staat is om over de eigen schaduw te springen. Dit is helaas een zwak punt in ons betoog: dat weten wij niet. Wij kunnen wel schrijven dat de politiek daar niet langer onderuit kan, maar alleen de politiek zelf is in staat om een uitbraak te forceren uit de politieke gevangenis.