Voor een onderzoeksessay voor Raadslid.nu mocht ik me bezighouden met de bestuurlijke rol(len) van de gemeenteraad. Uit gesprekken met onder meer raadsleden, griffiers en burgemeesters werd al snel duidelijk dat er een overkoepelende rol van de raad is, een functie die zijn ‘klassieke’ rollen – vaak aangeduid als volksvertegenwoordiger, kadersteller en controleur – overstijgt of verbindt. De gemeenteraad vervult de rol van verbinder tussen samenleving en gemeentebestuur of zou dat moeten doen. De gemeenteraad zou als enig direct gekozen lokaal orgaan een stevige voeling moeten hebben met wat er in de samenleving speelt en zou dat vervolgens moeten vertalen in het (dagelijks) bestuur en beleid van de gemeente (het college en de ambtelijke organisatie).
Deze rol staat echter onder druk. Aan de ene kant heeft de raad te maken met de lokale samenleving die minder vaak naar de stembus gaat, maar wel steeds mondiger wordt en zelf initiatief neemt. Aan de andere kant heeft hij te maken met het dagelijks bestuur dat een dominante rol binnen de gemeentepolitiek speelt. De oplossing voor dit ogenschijnlijke positieverlies is niet om ‘de macht’ terug te veroveren, maar om de veranderende positie op een dusdanige manier vorm te geven dat de gemeenteraad een stevige betekenis houdt in zowel het politieke als het maatschappelijke speelveld.
Om de rol van de gemeenteraad als verbinder in de huidige tijd goed vorm te geven, dienen gemeenteraden zich ‘hard naar het college’ en ‘zacht naar de samenleving’ op te stellen. Met ‘hard naar het college’ wordt een gemeenteraad bedoeld die:
- initiatief neemt en het college een eigen agenda durft op te leggen;
- zelfbewust is en met die houding juist ook zaken aan het college overlaat;
- de eigen zwakheden kent en daarvoor samenwerking zoekt.
Met ‘zacht naar de samenleving’ wordt bedoeld dat gemeenteraden en gemeenteraadsleden:
- zich actiever verbinden met de vele lokale netwerken die de lokale samenleving kent;
- meer ruimte laten voor initiatieven uit en in die samenleving.
Dat leidt tot een aantal aanbevelingen. De belangrijkste is om als gemeenteraad in kaart te brengen hoe hij zich opstelt ten opzichte van de samenleving en het college. Het onderzoeksessay biedt daarvoor een verduidelijkend schema wat de raad zelf in kan vullen. Met dat overzicht kan de gemeenteraad binnen het gemeentehuis of met de samenleving het gesprek aangaan of hij goed gevolg geeft aan zijn positie als verbinder tussen lokale samenleving en dagelijks bestuur. Het is mogelijk dat één persoon of instantie voor deze positionering een bijzondere verantwoordelijkheid krijgt, maar deze verantwoordelijkheid kan nooit tot één of enkelen beperkt blijven. Als een nieuwe positionering van de gemeenteraad niet breed in de gemeenteraad gedragen wordt, zal deze nooit tot stand komen.
