De overheid maakt te ingewikkeld. Voor burgers en bedrijven maar ook voor zichzelf. Leiderschap vraagt om vereenvoudigen.
Agenda voor Publiek Leiderschap, deel 8
In mijn zoektocht naar publiek leiderschap spreek ik met veel sleutelpersonen binnen en buiten de overheid. In die gesprekken doe ik veel ervaringen op, die ik omzet in een aantal observaties. Eerdere observaties plaatste ik al op platform O op 18 oktober, 7 november, 22 november, 28 november, 6 december, 13 december en 20 december. Graag krijg ik reacties hierop om op basis daarvan een Agenda voor Publiek Leiderschap te kunnen opstellen.
De afgelopen jaren heb ik mogen bijdragen aan het oplossen van grote vraagstukken die de eilanden Bonaire, Statia (Sint Eustatius, red.) en Saba kennen. Deze eilanden tellen maar een paar duizend inwoners en zijn dus niet groter dan een kleine wijk of een dorp. Maar hun opgaven zijn die van een land: een vliegveld aanleggen, het water zuiveren, energietoevoer regelen, de aantasting van de kust door sargassum, een zeehaven herstellen, erosie bestrijden, wegen aanleggen, scholen in stand houden, armoede bestrijden…. Dan is het niet logisch om alles op die eilanden alleen door de uniform Europees-Nederlandse bril te bekijken en niet logisch om te zien hoe bijzonder de situatie op bijvoorbeeld Bonaire is. Zo deed ik ook ervaring op in het programma Rotterdam-Zuid. Dit stadsdeel heeft de omvang van een grote stad en kende/kent grote vraagstukken als slechte huisvesting, schoolklassen met dertig nationaliteiten, drugsgebruik, gebrek aan perspectief voor jongeren, eenzijdige werkgelegenheid. Een bijzondere combinatie van vraagstukken in een bijzondere omvang.
Leiderschap betekent verschillen herkennen en erkennen en vervolgens daarnaar handelen
De ene opgave vraagt mogelijk om een andere oplossing dan een andere. Er mag verschil worden gemaakt. Misschien moet zelfs het specifieke tot algemene regel worden gemaakt. Maatwerk kan geboden zijn en mag niet als een risico van precedentwerking worden getypeerd.
Piet Hein Donner heeft hiervoor als vicepresident van de Raad van State al aandacht gevraagd. Hij gaf aan dat het navolgen van standaardregels tot slechte oplossingen kan leiden. ‘Als ieder het zijne geven uitgangspunt is, behoeft toepassing van een voor ieder gelijke regeling rechtvaardiging; niet de afwijking daarvan. Beleid op maat impliceert dat het karakter van de uitvoering verandert. De ambtenaar wordt beroepsbeoefenaar van wie het deskundig oordeel bepalend is in het individuele geval.’ Als alleen de regels worden gevolgd, kan veel van het werk van ambtenaren door computers worden overgenomen.
Less is more
We maken het onszelf moeilijk. Voor elk probleem wordt een nieuwe oplossing bedacht die vervolgens in een nieuwe wet of regeling wordt gevangen. Voor elk probleem dat wij tegenkomen wordt een nieuwe commissie ingesteld. En die komt vervolgens met nieuwe voorstellen, want anders was de commissie overbodig.
Voor het afwikkelen van zaken hebben wij zorgvuldige procedures bedacht die moeten voorkomen dat sprake is van willekeur. Om te voorkomen dat er onjuiste handelingen worden verricht creëren wij toezicht op toezicht op toezicht. Voor het uitvoeren van besluiten nemen wij niet zorgvuldig de tijd om het goed uit te doen. Nee, het moet gelijk gebeuren. Voor het verstrekken van subsidies moet je eerst door soms wel twintig hoepels springen. En wil je boeven vangen dan mag je eerst veertig volle ordners verzamelen met de onderbouwing.
En daarmee lopen we vast in ons eigen systeem. Het is te ingewikkeld geworden. Voor burgers en bedrijven is het al eigenlijk niet meer te volgen. Maar ook de overheid zelf raakt verstrikt in zijn complexiteit. De bekende les is: less is more. Leiderschap vraagt om vereenvoudigen.
