Er is grote behoefte aan een moderne transparantie- en openbaarheidswet. De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) is van kracht sinds 1980 en heeft de tand des tijd niet doorstaan. Het lijkt erop dat het initiatiefvoorstel Wet open overheid voorlopig in de ijskast is gezet na een uitgevoerde quick scan. Reden te meer om nieuwe transparantiewetgeving inzet te maken van een nieuwe coalitie.
Transparantie bij Nederlandse overheden leunt zwaar op de Wob. Een wet die vooral bekend is vanwege de informatieverzoeken en niet veel populariteit geniet onder ambtenaren. Met deze wet kunnen burgers informatie verzoeken bij bestuursorganen en deze informatie hopelijk ontvangen binnen maximaal acht weken. Wat minder bekend is, is dat in artikel 2 van de Wob staat dat ‘een bestuursorgaan verstrekt bij de uitvoering van zijn taak (…) informatie (..) en gaat daarbij uit van het algemeen belang van openbaarheid van informatie.’
In lid twee van dit artikel staat dat de informatie ook ‘actueel, nauwkeurig en vergelijkbaar’ dient te zijn. Er zijn natuurlijk genoeg overheden die hun informatie digitaal beschikbaar stellen, maar wettelijke controle op actieve openbaarheid, laat staan op actuele en vergelijkbare informatie, ontbreekt. Daarnaast reageert volgens Wob-expert Roger Vleugels de helft van de overheden te laat op informatieverzoeken. Het afschaffen van de dwangsom vorig jaar oktober, toch een belangrijke stok achter de deur, zal deze situatie vast niet ten goede zijn gekomen.
Actieve openbaarheid
De Wet hergebruik overheidsinformatie, van kracht sinds 2015, biedt enige verbetering. Het geeft informatievragers het recht om herbruikbare informatie op te vragen. Maar deze Wet is maar een matige katalysator voor instellingen om pro-actief herbruikbare informatie beschikbaar te stellen. Zo stelden een half jaar geleden nog maar 21 gemeenten open data beschikbaar via het nationale open data portaal data.overheid.nl. Het gebrek aan beschikbare en vergelijkbare informatie belemmert innovaties met deze data.
Tot slot blijkt uit onderzoek van de SEO dat het beantwoorden van een Wob-verzoek in Nederland gemiddeld 5.000 euro kost en ambtenaren gemiddeld 61 uur kwijt zijn met de behandeling. In tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk waar de kosten ongeveer 500 euro zijn per verzoek en het beantwoorden 7,5 uur in beslag neemt. Dit komt voornamelijk doordat er in het Verenigd Koninkrijk meer informatie actief openbaar wordt gemaakt, er getrainde Wob-ambtenaren zijn en in Nederland de informatiehuishouding van de overheid slecht op orde is, wat het (terug)vinden van informatie bemoeilijkt.
IJskast
Allemaal redenen dat ik ongeduldig wacht op de komst van moderne transparantiewetgeving. De Wet open overheid, het initiatiefvoorstel van GroenLinks en D66 dat al sinds 2012 ter bespreking voorligt, is vorig jaar eindelijk door de Tweede Kamer aangenomen. Deze Wet beoogt het aantal documenten dat actief openbaar gemaakt wordt te vergroten, er vallen meer instellingen onder de Wet, er dient een informatieregister te komen en er wordt een informatiecommissaris benoemd.
Actieve openbaarheid is van belang, met name in combinatie met de instelling van een informatiecommissaris die de naleving hiervan kan controleren en stimuleren. Daarnaast is het aanleggen van een informatieregister voor informatievragers een lang gekoesterde wens. Nu weten zij vaak niet welke informatie overheden bezitten en schieten ze met hagel om bij een informatieverzoek de juiste informatie boven tafel te krijgen. Tot slot begint het op orde brengen van de informatiehuishouding van overheden bij het in kaart brengen van de eigen data.
‘Het op orde brengen van de informatiehuishouding van overheden bij het in kaart brengen van de eigen data’
De initiatiefwet is uiteindelijk met een ruime meerderheid aangenomen door de Tweede Kamer, alleen VVD, CDA en SGP stemden tegen. De instelling van de informatiecommissaris is echter wel uitgesteld en de noodzaak daarvan moet na een evaluatie worden bekeken. Een door ABDTOPConsult, het consultancybureau van de Algemene Bestuursdienst, uitgevoerde impactanalyse is echter vernietigend over de kosten en werklast die de Wet met zich meebrengt.
De Wet lijkt het slachtoffer te zijn geworden van een rigide en star uitgevoerde quick scan, de goede bedoelingen van de opstellers van de initiatiefwet ten spijt. Zo is ABDTOPconsult er bij het informatieregister van uit gegaan dat letterlijk elk document in dit register opgenomen moest worden en dat het geen register van informatiecategorieën kon zijn. Wat de quick scan echter bovenal aantoont is dat de informatiehuishouding en ICT-systemen van de overheid niet zijn toegerust op digitale transparantie die deze tijd vergt.
Daarnaast is het een omissie dat voor deze quick scan alleen met ambtelijke organisaties en VNO-NCW gesproken is over de impact van de Wet, maar niet met burgers, journalisten, maatschappelijk middenveld en bedrijven die afhankelijk zijn van actieve openbaarheid van overheidsinformatie. Dit alles heeft ertoe geleid dat de Wet open overheid voorlopig in de ijskast is gezet en behandeling in de Senaat uitgesteld is tot na de Tweede Kamerverkiezingen.
Nieuwe coalitie
Wie naar de CoalitieChecker kijkt zal zien dat het formeren van een nieuw kabinet op basis van de huidige peilingen en uitsluitingen geen eenvoudig karwei zal zijn. Een vijf- of zespartijenkabinet behoort tot de meest realistische scenario’s. Het staat buiten kijf dat vernieuwing van de transparantiewetgeving bittere noodzaak is. Overheden maken de uitvoering van de Wob duur en tijdrovend vanwege hun slechte informatiehuishouding en de Wet is voor informatievragers geen ideaal instrument om informatie te verkrijgen.
Daarnaast is de informatiehuishouding van overheden slecht op orde en kan een moderne transparantiewet, met een sterke focus op actieve openbaarheid en handhaving hiervan, een belangrijke katalysator zijn voor het op orde brengen van de informatiehuishouding. Een nieuwe coalitie doet er dus verstandig aan om na jaren van stilstand lering te trekken uit het debat en de ervaringen met de Wob en snel met een moderne transparantiewet te komen. Een transparantiewet die recht doet aan de veranderende informatievraag van de samenleving, open data, archivering en een impuls geeft aan het op orde brengen van de informatiehuishouding van de overheid.
Geef een reactie