In zijn nieuwe boek Zwartkijkers bestrijdt Herman Vuijsje het beeld van een door en door racistisch Nederland. Hij biedt een sociologisch perspectief en durft, als een van de weinigen, hardop de vraag te stellen of het echt zo erg is als sommigen ons willen aanpraten.
Het beeld dat Nederlanders van zichzelf en van hun samenleving hebben, munt de laatste jaren niet uit door vooruitgangsgeloof en verdraagzaamheid. De tijd dat Nederland zich graag en gretig als moreel gidsland profileerde en anderen vervolgens ‘de maat nam’ ligt al weer jaren, zo niet decennia, achter ons. Links lijkt inmiddels een scheldwoord in plaats van een geuzennaam te zijn geworden. Polarisatie is in de plaats gekomen van polderen. Schelden en verketteren, vooral via sociale media, is eerder regel dan uitzonderling.
Tot overmaat van ramp schijnen we ook nog racisten te zijn, al beseffen we dat niet of nauwelijks. Zie het verzet tegen het witwassen van Zwarte Piet, tegen het neerhalen van standbeelden als dat van Van Heutsz, of tegen het fatsoenlijk hernoemen van straten en pleinen, die ooit naar voormalige kolonisatoren en slavenhandelaren genoemd zijn. We zijn hardleerse racisten die het nog steeds niet door (willen) hebben. Althans dat is het beeld dat sommige activisten gretig neerzetten.
Tegendraads
Te midden van al dat oratorisch geweld klinkt een rustiger geluid. Het is de stem van een socioloog: Herman Vuijsje. Hij durft, als een van de weinigen, hardop de vraag te stellen of het echt zo erg is als sommigen – de anti-zwarte-piet-activisten en ‘denkers’ als Gloria Wekkers – ons willen aanpraten.
‘Dat “iedereen” iets zeker weet is geen bewijs’
Vuijsje, socioloog van huis uit en vooral werkzaam als journalist, treedt daarmee in de voetsporen van grote sociologen als Max Weber en Peter Berger. Voor hen was de sociologie immers bij uitstek de wetenschap die mythes omtrent onze samenleving zou moeten ontmaskeren. Wat iedereen zeker weet of zeker meent te weten, is daarmee nog geen waarheid. Sociologie is tegendraads en stelt hardop de vraag of het echt wel zo is. Dat ‘iedereen’ iets zeker weet is geen bewijs. Het is voor sociologen eerder een uitdaging. Een goede reden om eens kritische vragen te stellen en empirisch te onderzoeken hoe het echt zit.
Gefundeerd maatschappelijk debat
Dergelijke kritische tegendraadsheid vormt een rode draad in het oeuvre van Herman Vuijsje. De sociologische tegendraadsheid past ook naadloos bij de persoon, mag ik als klasgenoot en studievriend wel constateren. Het levert spraakmakende boeken op die ook inhoud geven aan een andere opdracht voor de sociologie: bijdragen aan een fatsoenlijk gefundeerd maatschappelijk debat. Zijn boek Zwartijkers is daar een goed voorbeeld van.
In Zwartkijkers bestrijdt Vuijsje het beeld als zou Nederland een door en door racistisch land zijn (geworden). Overigens zonder het voorkomen van hedendaags racisme te ontkennen. Zijn boodschap is vooral: laten we het probleem niet groter maken dan het is. En, laten we ons realiseren dat sommigen juist daar mee bezig zijn. Zij hebben er – persoonlijk of als groep – kennelijk belang bij het probleem groter te maken dan het is. Zwarte Piet en het (niet te ontkennen) koloniale verleden worden gretig aangegrepen om hedendaags Nederland een schuldcomplex aan te praten.
Etiketten plakken
Vuijsje laat met veel voorbeelden en veel cijfers uit recent onderzoek zien dat er weinig of geen reden is om Nederland ‘in den brede’ als een verdorven racistisch land neer te zetten. Hij laat ook zien hoe sommigen geen middel onbeproefd laten om dat beeld wel op te roepen.
Waarom dat gebeurt, blijft overigens een beetje onduidelijk. Enerzijds lijkt historisch ressentiment een rol te spelen. Anderzijds ook hedendaagse achterstelling en soms ook discriminatie. Want ook Vuijsje ontkent niet dat daar soms wel degelijk sprake van is. Zijn boodschap is niet dat we in een idyllische samenleving leven; daar is hij ook te veel socioloog voor. Zijn boodschap is wel dat we racisme en discriminatie niet groter moeten maken dan het is: een vervelende maar bescheiden onderstroom.
‘We moeten racisme en discriminatie
niet groter maken dan het is’
Diegenen die te pas en te onpas etiketten als racisme en discriminatie plakken, helpen absoluut niet het probleem op te lossen. Integendeel. Door hun polariserende en immer beschuldigende opstelling – zie het zwarte-piet-debat – maken ze het probleem eerder groter dan kleiner. Ze belemmeren ons zicht op de ernstige vormen van racisme die er incidenteel wel degelijk zijn. Ze ondermijnen daarmee ook verstandig beleid om het probleem aan te pakken.
Anekdotes
Zwartkijkers zou zware kost zijn, ware het niet dat Vuijsje ook al lang journalist is. Het resultaat is een compact en uiterst leesbaar boek. Wie het een beetje met een open mind leest kan er zo nu en dan zelfs om lachen. Dat geldt zeker voor de vignetachtige korte tussenhoofdstukjes waarin passende anekdotes worden weergeven.
En, last but not least, als er een prijs is voor het beste omslagontwerp dan verdient dit boek die zonder meer. Zelden een zo simpel en toch zo treffend omslag gezien. Magistraal.
Herman Vuijsje, Zwartkijkers. Prometheus, 184 pagina’s, 2018.
