Mensen die hun opvattingen of zorgen over bijvoorbeeld de energietransitie op een emotionele manier uiten worden vaak niet serieus genomen. Dat is niet terecht, vindt Bram Ruiter, want het gaat om reële zorgen. Het is dan ook belangrijk dat deze groep mensen bij participatieprocessen betrokken blijft. Dat kan door ze te helpen hun opvattingen beter onder woorden te brengen.
Bram Ruiter is eigenaar van de start-up B Methodology, die hij heeft opgericht om onderzoek te doen met de methode Q methodology. Zo onderzoekt hij het handelingsperspectief bij participatie, samen met George Wurpel van MSG Sustainable Strategies, adviesbureau op het gebied van energie en klimaat. MSG ondersteunt de gemeente Zeewolde bij het maken van een gedragen en onderbouwde transitievisie. Binnen dit project stelt Ruiter met behulp van Q methodology op een bijzondere manier vragen aan de inwoners.
Uitingen van zorg
Q methodology is een manier om meningen en subjectiviteit te onderzoeken en die vervolgens objectief te analyseren. Ruiter legt uit hoe het werkt: ‘Je verzamelt emotionele, misschien op het oog irrationele uitspraken die mensen doen, bijvoorbeeld op bewonersbijeenkomsten over de energietransitie. Denk aan een opmerking als: politici weten zelf niet wat ze willen. Dergelijke emotionele uitspraken worden niet bruikbaar gevonden en krijgen daardoor geen plaats in het discours, terwijl ze wel belangrijk zijn als uitingen van de zorgen van bewoners. Ook kunnen ze wijzen op aspecten die onderbelicht zijn gebleven in het traject. We tekenen dergelijke quotes op en leggen er een aantal – een stuk of 25 – voor aan de mensen. Zij moeten ze rangschikken van +4 “helemaal mee eens” tot -4 “helemaal mee oneens”, maar ze mogen het maar met een uitspraak helemaal eens of oneens zijn, ze moeten prioriteren. Wij kunnen uit dat sorteerpatroon de manier van denken van de mensen afleiden.’
Het voordeel van deze methode is dat er maar weinig deelnemers nodig zijn, patronen en overeenkomsten tussen mensen zijn al snel zichtbaar. Ruiter: ‘We doen dit onderzoek nu in Zeewolde, waar de gemeente een wijk aardgasvrij wil maken en daarvoor bewonersavonden organiseert. We hebben de aanwezigen benaderd en hebben 35 reacties verzameld; dat is voldoende voor een goede uitkomst.’
Delen
‘Je ziet wat de manier van denken is door de statements die de hoogste negatieve of positieve uitkomst hebben,’ zegt Ruiter. ‘Op basis van de patronen in de data kunnen we hypotheses opstellen over de verschillende manieren van denken, en zo verschillende narratieven formuleren. Bij het opstellen van die hypotheses zijn intuïtie en empathie nodig, die zijn gebaseerd op de kennis die we als professionals hebben. Er is daardoor sprake van een zekere subjectiviteit. Q methodology bestaat al lang, maar door die subjectiviteit is de methode in de wetenschap lange tijd kritisch beschouwd. Nu we met steeds complexere problemen te maken krijgen, bewijst de methode zijn nut om inzicht te krijgen in manieren van denken.’
De methode is belangrijk voor zowel bewoners als beleidsmakers. Het helpt bewoners om hun opvattingen beter te verwoorden en de gesprekken beter te structureren. Ze blijven daardoor betrokken bij het proces en vallen niet over de rand. Beleidsmakers krijgen daardoor beter inzicht aan wat er leeft aan opvattingen en kunnen betere keuzes maken, in dit geval bij het verduurzamen van de woningen.
Ruiter: ‘Deze methode is niet bedoeld om weerstand weg te moffelen, het gaat er juist om die weerstand goed onder woorden te brengen en mensen bij het proces te houden, dat daardoor meer legitimiteit krijgt.’ Het is de bedoeling om de kennis die met het onderzoek wordt opgedaan te delen met een webinar en een essay.
Volgende stappen
Het onderzoek loopt momenteel nog, het is wachten op de respons en vervolgens de perspectieven die daaruit voortvloeien. George Wurpel: ‘We leren zelf ook steeds bij. Zo was de belangstelling op de bewonersavond in Zeewolde veel groter dan verwacht. Dat zegt iets over de omvang van de plangebieden, misschien moet je die als gemeente kleiner maken.’
Hij schetst de volgende stappen: ‘We gaan met de respons en de perspectieven die we op basis daarvan hebben naar een volgende bewonersavond om die aan de mensen voor te leggen. Q methodology maakt duidelijk wat de drijfveren achter bepaalde opmerkingen zijn en helpt om het voor de mensen zelf duidelijker te maken wat ze eigenlijk willen. Dat draagt eraan bij dat inwoners inzicht krijgen in elkaars opvattingen. Ze leren elkaar beter kennen en dat helpt om samen te werken. Als je elkaar kent, pak je eerder dingen samen op.’
Keuzes maken
‘Zeewolde aardgasvrij maken is geen top-downplan. De volgende fase is dat we samen met de corporatie, het energieloket en een aantal bewoners die mee willen doen een concepttekst gaan schrijven over de manier waarop de wijk aardgasvrij kan worden gemaakt. Die tekst, die er in het eerste kwartaal van 2024 moet zijn, leggen we dan op een nieuwe bijeenkomst voor aan de inwoners; het verdere verloop van het proces is nog niet afgebakend.’
Wurpel vat samen: ‘Q methodology is een goede manier om theorie en praktijk met elkaar te verbinden. Gemeenten worstelen met inwonersparticipatie. Q methodology kan helpen om opvattingen van inwoners in kaart te brengen.’ Ruiter: ‘Met Q methodology kun je sociaal onderzoek aan het participatieproces toevoegen zonder dat het eindeloos veel tijd kost. Het kan digitaal; het is daardoor weliswaar minder diepgaand dan een-op-eengesprekken met inwoners, maar die duren te lang. Anderzijds levert dit betere resultaten op dan een enquête waarbij mensen sociaal wenselijke antwoorden kunnen geven. Met Q methodology moeten ze echt keuzes maken waardoor we hun manieren van denken kunnen laten zien.’
*Het onderzoek naar het handelingsperspectief bij participatie is mogelijk gemaakt door de Hanzehogeschool Groningen, Erasmus Universiteit Rotterdam, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Voor meer informatie, ga naar www.kennisknooppuntparticipatie.nl.
*Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 47: Burgerparticipatie.
Tekst: Maurits van den Toorn
Beeld: Tjip Ridder
