Publieke organisaties proberen meer bezig te zijn met de bedoeling in hun werk. Zo willen zij beter tot maatschappelijke meerwaarde komen. Werken volgens de bedoeling blijkt echter makkelijker gezegd dan gedaan. Dat betuigen onderzoekers Eduard Schmidt, Ben Kuipers, Hein Laterveer en Alicia Slooff van Universiteit Leiden.
Werken volgens de bedoeling is hot. Veel publieke en private organisaties hebben zich laten inspireren door bijvoorbeeld de boeken van Wouter Hart en de TED-talks van Simon Sinek om op zoek te gaan naar hun why: de fundamentele reden dat de organisatie bestaat. Werken volgens de bedoeling klinkt in eerste instantie even logisch als gemakkelijk. Waarom zou je als organisatie niet volgens de bedoeling willen werken? Tegelijkertijd vinden wij in ons onderzoek naar dit thema, dat het zo gemakkelijk niet is.
Het idee achter werken volgens de bedoeling is dat er een mismatch is tussen de systeemwereld van regels, protocollen en structuren aan de ene kant, en de leefwereld van burgers aan de andere kant. Door ruimte te zoeken binnen de regels of, in specifieke gevallen, uit te gaan van de geest in plaats van de letter van de wet, kan soms meer recht worden gedaan aan waar een burger recht op heeft.
Afstemming
So far, so good. In ons onderzoek naar werken volgens de bedoeling in twee grote publieke organisaties hebben we geprobeerd in beeld te brengen wat belemmeringen zijn die mensen tegenkomen als ze proberen te werken volgens de bedoeling. In de interviews zagen we veel enthousiasme voor deze werkwijze. Veel mensen zijn ook best in staat om goed onder woorden te brengen wat de bedoeling van hun organisatie en hun functie is. Tegelijkertijd zien we dat de interne organisatie niet altijd is toegerust op het werken volgens de bedoeling.
‘Hoe kom je samen met andere organisaties tot een gezamenlijke bedoeling?’
In veel publieke organisaties is jarenlang vooral gestuurd op productie, zoals aantallen dossiers die in een bepaalde tijd moeten worden afgerond. Doelbewust en verantwoord afwijken van de regels kost vaak tijd, die er niet altijd is. Maar laten we niet vergeten dat productiviteit óók belangrijk is, bijvoorbeeld om efficiënt met belastinggeld om te gaan of om burgers snel te kunnen helpen.
Verder zijn regels behulpzaam voor een gelijke behandeling en bieden ze ook houvast. Als je als medewerker strikt de regels toepast, ook al schuurt het soms, dan doe je het in ieder geval niet fout, zo vertelde een van de geïnterviewden ons. Een lastige barrière is dat publieke organisaties niet in een vacuüm opereren, maar in netwerken met andere organisaties en de politiek. Werken volgens de bedoeling vraagt dus om afstemming tussen verschillende actoren.
Maar hoe kom je samen met andere organisaties tot een gezamenlijke bedoeling? Het creëren van draagvlak voor werken volgens de bedoeling, zowel intern als bijvoorbeeld extern bij de politiek, is een laatste uitdaging waar organisaties voor staan om werken volgens de bedoeling mogelijk te maken.
Leiderschap
Publiek leiderschap kan een belangrijke rol spelen om deze barrières te slechten. Dat vraagt wat van leiderschap op alle niveaus in een organisatie. Hoewel we in ons onderzoek zien dat leiderschap door leidinggevenden kan inspireren en kan motiveren, lijkt dat niet altijd voldoende om medewerkers in staat te stellen om zelf leiderschap te laten oppakken en volgens de bedoeling te gaan werken.
Werken volgens de bedoeling betekent overigens niet dat alles kan. Het betekent dat maatwerk kan worden geleverd op grond van afgesproken normen. Van publiek leiderschap vraag dit steeds om te laveren tussen sturen en ruimte laten en nemen. De belangrijkste vraag blijft echter misschien wel: hoe wordt de bedoeling van iets ‘naast het gewone werk’ onderdeel van het nieuwe normaal in de organisatie? Uitdagingen voor publiek leiderschap genoeg.
