De Nederlandse code voor goed openbaar bestuur, in de wandelgangen soms aangeduid als de code Ter Horst, onderscheidt zeven beginselen van deugdelijk overheidsbestuur. Legitimiteit, doelmatigheid en responsiviteit zijn voorbeelden daarvan. Integriteit wordt als eerste beginsel van goed bestuur genoemd.
Beeld: Shutterstock
Wat het begrip integriteit precies betekent of inhoudt, lezen we niet in de code. Het wordt slechts in globale termen geduid. Zo lezen we bijvoorbeeld dat het gaat om de naleving van wet- en regelgeving, gewetensvol handelen en de zorg voor interne veiligheid. Bovendien wordt integriteit gezien als een aspect van goed werkgeverschap. Het wordt aan de bestuurders van individuele organisaties overgelaten om zelf in te vullen wat integriteit precies voor hen betekent en om dit vervolgens om te zetten in integriteitsbeleid. Een dergelijke open invulling past bij een code die richtinggevend in plaats van normerend beoogt te zijn. Het opstellen van goed werkend integriteitsbeleid is bovendien een kwestie van maatwerk, waardoor dit beleid er niet voor elke organisatie exact hetzelfde uit kan zien.
Uiteenlopende definities
De consequentie hiervan is dat overheidsorganisaties zeer uiteenlopende definities van integriteit hanteren, waar verschillende doelen aan ten grondslag liggen. Uit onderzoek blijkt bovendien dat de relatie tussen de integriteitsdefinitie of -doelen en het integriteitsbeleid in de praktijk soms ver te zoeken is.
Uit onderzoek blijkt dat de relatie tussen de integriteitsdefinitie of -doelen en het integriteitsbeleid in de praktijk soms ver te zoeken is
Dit lijkt onschuldiger dan het is. Immers, indien integriteitsmaatregelen niet aansluiten op de integriteitsdoelen, is de kans klein dat die doelen worden gerealiseerd. Ook blijkt dat de keuze voor een definitie voor sommige organisaties kennelijk dermate ingewikkeld is dat ze deze gemakshalve achterwege laten. Dan is het al helemaal de vraag in hoeverre een deugdelijk integriteitsbeleid kan worden ontwikkeld.
Tot de hemel
Indien integriteit wordt gezien als een fundament voor betrouwbaar en goed bestuur, dan is het van belang dat er meer overeenstemming ontstaat over de betekenis van het begrip integriteit. Het is nu nog te veel een containerbegrip: zodra we vragen wat integriteit precies inhoudt, komt de spraakverwarring al gauw op gang. Dit doet denken aan het verhaal over de Toren van Babel.
De toren – die tot in de hemel zou reiken – werd gebouwd in een tijd dat mensen nog allemaal dezelfde taal spraken. De toren moest laten zien wat zij samen konden bereiken en zou daarmee symbool staan voor hun eenheid en trots. God meende deze hoogmoed te moeten bestraffen en veroorzaakte een grote Babylonische spraakverwarring. De bouwers verstonden elkaar niet meer, instructies werden verkeerd begrepen, de samenwerking viel uiteen en het bouwwerk kwam tot stilstand.
Meer uniformiteit
Waar de Babyloniërs hun toren niet konden afmaken omdat ze elkaar niet meer verstonden, stokt bij ons het gesprek over integriteit. Bouwen aan integriteit en goed werkend integriteitsbeleid zonder gemeenschappelijke taal, doelen en richtinggevende kaders is lastig. Helaas ontbreken die nog steeds. Van overheidsorganisaties wordt verwacht dat zij zelf invulling geven aan het integriteitsbegrip en -beleid. Elke organisatie moet zo zelf het integriteitswiel uitvinden. Dat is niet alleen inefficiënt, het leidt ook niet overal tot de gewenste kwaliteit en daardoor niet tot de gewenste effectiviteit.
Vanuit die constatering lijkt meer uniformiteit dan ook wenselijk. Meer begripsmatige en beleidsmatige uniformiteit draagt er tevens aan bij dat overheidsorganisaties beter en gerichter kunnen worden ondersteund vanuit de centrale overheid. Daarnaast wordt het makkelijker om kennis en ervaringen onderling uit te wisselen, waardoor overheidsorganisaties elkaar kunnen versterken.
Fundament
Integriteit wordt – volkomen terecht – gezien als fundament voor goed bestuur en voor een betrouwbare overheid. Een fundament geeft een gebouw stevigheid. Het voorkomt verzakkingen en scheuren die er uiteindelijk toe kunnen leiden dat het gebouw instort. Om die stevigheid te kunnen bieden, dient het fundament natuurlijk ook zelf sterk en stevig te zijn. Dat is niet het geval als het bestaat uit losse of slecht verbonden delen. Daarom zijn ook het integriteitsbegrip en -beleid gebaat bij meer uniformiteit en samenhang dan nu het geval is. Het instituut overheid is er niet bij gediend als elke overheidsorganisatie zijn eigen (goedbedoelde) draai aan integriteit geeft. Gebrekkig integriteitsbeleid leidt tot ongelukken; een ongeluk bij de ene overheidsorganisatie heeft al snel een negatief effect op het vertrouwen in andere overheidsorganisaties.
Geef een reactie