Boerenopstand legt systeemcrisis bloot

Met stijgende verbazing en verontwaardiging hebben velen het parlementaire onderzoek over de toeslagenaffaire gevolgd. Dit schouwspel communiceerde een onthutsend beeld van een zieke, egocentrische bestuurs- en politieke cultuur, waarin belangen van burgers en samenleving tot een voetnoot zijn gedegradeerd. Helaas staat deze kwestie niet op zich. Tal van eerdere (parlementaire) onderzoeken laten eenzelfde beeld zien, waar tunnelvisies, oog voor de eigen reputatie, machtspolitiek en een amorele ambtelijke taal hoofdrolspelers zijn. Het lijkt erop dat in deze institutionele werkelijkheid de samenlevingsbelangen geheel zijn ondergesneeuwd. De menselijke maat is nagenoeg verdwenen.

Wat deze zieke bestuurscultuur tot een groot samenlevingsprobleem maakt, is dat dezelfde mechanismen ook het crisismanagement van de overheid hebben geïnfecteerd. Met groot menselijk leed als gevolg. De slachtoffers van de kredietcrisis, de Q-koorts, de aardbevingsproblematiek, de vluchtelingencrisis, de Schipholellende en het Srebrenicadebacle kunnen daarover meepraten. Allemaal ‘gevloerd’ door tunnelvisies, groepsdenken, institutionele belangen en gemis aan leiderschap in Den Haag. Zelfs effectief crisismanagement is vermorzeld in de mallemolen van politiek en bestuur en daarmee niet meer dienstbaar aan de samenleving.

De corona-aanpak is daarop geen uitzondering. Die heeft onmiskenbaar duidelijk gemaakt dat de institutionele spelers niet of onvoldoende leveren. Sterker nog, het heeft een veel dieperliggend probleem onthuld: dat van een institutionele werkelijkheid die meer kapot maakt dan de samenleving lief is. Daar kunnen de ouderen, het zorg- politie- en onderwijspersoneel, de horeca- en evenementenbranche en de jeugdigen over meepraten. We kunnen spreken van een existentiële systeemcrisis, die niet met wat lichte reparatiewerkzaamheden opgelost kan worden. Er is meer nodig: een radicaal andere aanpak en filosofie om de stap van het institutioneel naar het relationeel (crisis)management te zetten.

Het aantreden van het nieuwe kabinet begin dit jaar ging gepaard met de aankondiging van een nieuwe bestuurscultuur en een fris elan. De aanpak van de stikstofcrisis getuigt daar echter niet van. Integendeel. De manier waarop het merendeel van de veestapel en de agrarische sector met een simpele pennenstreek worden gemarginaliseerd is een schoolvoorbeeld van een ondoordachte en technocratische handelwijze. Het kabinet en de coalitiepartijen in de Tweede Kamer overspelen daarmee de hand en verkwanselen ons alom gewaardeerde agrarisch erfgoed. De boeren pikken het niet dat er zo slecht met hen wordt gecommuniceerd. Dat wetenschappelijke en onbegrijpelijke tekentafelberekeningen leidend zijn en dat er niet gezamenlijk naar een passende oplossing wordt gezocht. Deze doelgroep laat zich niet slachtofferen, gaat in verzet en wil voorkomen dat het kabinet jaren later de nederige excuses moet aanbieden voor een moedwillig kapotgemaakte sector. Ook het aanstellen van VVD-bemiddelaar Johan Remkes, die alle schijn van onpartijdigheid tegen heeft, is een domme zet van Rutte c.s. en is nog niet het begin van een oplossing uit deze stikstofcrisis.

Het lijkt daarom verstandig dat het kabinet, met als spreekbuizen ministers Van der Wal en Staghouwer, de boeren tegemoet gaat komen door nieuwe en acceptabele plannen te maken die tot tevredenheid en kalmte onder de boeren leiden. Als dat niet lukt, dan gaan we nog een ‘hete zomer en najaar’ tegemoet met verdere escalatie en maatschappij ontwrichtende effecten. Een gevolg daarvan zal een kabinetscrisis met nieuwe verkiezingen zijn. Misschien ook wel de oplossing, omdat het huidige politieke systeem de door haar zelf veroorzaakte problemen niet meer kan oplossen en het vertrouwen van een groot deel van de burgers in politiek Den Haag tot een dieptepunt is gedaald. Vergeet niet dat de boeren behoren tot het cement van onze samenleving en als dat gaat afbrokkelen, stort het gehele democratisch kaartenhuis ineen. En niemand zit daarop te wachten!