Bij de Overheidsawards 2023 won Zuivere Koffie de prijs voor Beste Overheidsinnovatie. Zeer terecht, want deze samenwerking tussen ondernemer en JC Zaanstad is een schoolvoorbeeld van innovatief denken. Een jaar later blikken we terug met de drijvende krachten achter deze organisatie in een gesprek over de kunst van innovatie.
Zuivere Koffie werd opgericht door Jemuel Lampe, ervaringsdeskundige in recidive, die na een kleurrijke geschiedenis voor het rechte pad koos en begon met koffiebranden. Samen met Martijn Baar, hoofd arbeid bij JC Zaanstad, begon hij in 2015 een koffiebranderij in het justitieel complex te Zaanstad. Met als doel gedetineerden een ambacht te leren en hen te begeleiden naar werk na hun vrijlating om recidive te voorkomen.
De jury van de Overheidsawards was lovend over Zuivere Koffie: ‘Het is ongelooflijk om te zien wat er wordt gedaan bij Zuivere Koffie. De juryleden waren zeer onder de indruk van het hartverwarmende bezoek aan de koffiebranderij van Zuivere Koffie in het Justitieel Complex Zaanstad.’ Ze typeerden het concept als ‘sociale innovatie: er is steun en perspectief voor de gedetineerden en ex-gedetineerden’.
Echte verandering
Maar wat betekent innovatie eigenlijk voor de koffiemakers zelf? ‘Innovatie betekent dat je echte verandering brengt,’ zegt Lampe. ‘Met Zuivere Koffie brengen we die verandering met een andere kijk op begeleiding en het leren van ambachten.’
Dit soort vrijheid van ondernemen is echter niet zo makkelijk in de regelgebonden omgeving van een penitentiair arbeidsbedrijf. Ook de jury beaamde dit door te stellen dat het ‘mooi [is] om te zien dat een instituut binnen justitie het heeft aangedurfd om een project als dit op te zetten, vooral in een wereld waar dit niet gemakkelijk is’.
Het vergt heel wat om dit soort dependance-constructie neer te zetten in een justitieel complex, waarbij je een externe opdrachtgever daadwerkelijk naar de werkvloer haalt. Dat is dan ook precies wat de samenwerking met Martijn Baar zo krachtig maakt, die het innovatieve ondernemerschap van Lampe versterkt met innovatief overheidsdenken. ‘Een visie is niet afdoende om binnen de overheid te slagen,’ legt Baar uit. ‘Je moet die visie kunnen vertalen in plannen en structuren die alle belanghebbenden het juiste perspectief bieden.’
Je moet een visie kunnen vertalen in plannen en structuren die alle belanghebbenden het juiste perspectief bieden
Hij gaat verder: ‘Bureaucratie in de ambtenarij maakt dat je heel snel een verkeerde weg in kunt slaan, met beren op de weg als resultaat. In onze inmiddels achtjarige samenwerking hebben we dan ook niet altijd de politieke wind in de rug gehad. Het is in dat opzicht een kunst om je weg te vinden in die bureaucratie.’
Erkenning
De winst van de Overheidsaward heeft er niet direct toe geleid dat innovatie binnen de overheid makkelijker is geworden. ‘Het is zeker op lokaal niveau lastig om je in ons te verplaatsen, wat we met Zuivere Koffie beogen en hoe we dat willen bereiken,’ gelooft Baar. ‘In die zin heeft de award niet meer betekend dan dat we ons succes konden vieren. Vanuit de nationale overheid kregen we meer erkenning.’
‘Erkenning is het juiste woord,’ valt Lampe bij. ‘Op het moment dat we de prijs binnen sleepten, hadden we het gevoel dat het ons legitimeerde als organisatie, dat we als missiegedreven bedrijf op de goede weg zitten. En dat andere mensen dat ook zagen, dat was voor ons een cruciaal emotioneel succes.’ De ondernemer voegt er lachend aan toe: ‘maar financieel betekende het helemaal niets. Het opende geen deuren.’
Verdere opschaling
Tenminste, niet in Nederland. In het Britse Cambridge ging de deur wel open. Dat bleek tijdens een bezoek aan Cambridge, waar het Global Innovation and Technology Centre van award sponsor PA Consulting is gevestigd. Daar werd de Nederlandse winnaar samengebracht met Britse prijswinnaars uit de publieke sector om ervaringen uit te wisselen en kennis te delen. De uitdaging die daar voor Zuivere Koffie centraal stond: wat is er voor nodig om ons concept nationaal en internationaal op te schalen?
‘Zuivere Koffie is het type organisatie dat de visie van PA, een positieve menselijke toekomst, tot leven brengt. Hun overheidsaward voor beste overheidsinnovatie was dan ook meer dan terecht en zeer verdiend,’ meent Joost Beukers, partner public sector bij PA Consulting. ‘Bij hun bezoek aan Cambridge zagen we ook hoe innovatie mensen over landsgrenzen heen kan inspireren.’
Het Cambridge-bezoek leidde namelijk tot verzoeken uit andere landen om daar soortgelijke concepten op te starten. Een jaar later beginnen die verzoeken concrete vorm te krijgen: inmiddels zijn er vergevorderde gesprekken in België, Duitsland, Aruba, Sint Maarten, Zwitserland en Noorwegen.
Die buitenlandse projecten worden niet door Lampe en Baar aangestuurd, geven ze aan. ‘We gaan op zoek naar de Jemuels en de Martijns in het buitenland,’ zegt Lampe. ‘Die combinatie is waar ze in het buitenland op aansloegen en wij weten precies welke eigenschappen ze daarvoor nodig hebben.’
Koffie, de grote verbinder
Het succes van Zuivere Koffie in het terugdringen van recidive lijkt alles te maken te hebben met het drankje zelf. ‘Tijdens de sessies in Cambridge kwamen we erachter dat juist koffie een belangrijke sociale factor lijkt te hebben die het bij ons anders maakt dan bij andere werkzaamheden,’ zegt Lampe. ‘Onze bakkerij is ook recidive-verlagend, maar er is iets met koffie dat het socialer, begrijpbaarder en meer verbindend maakt. Dat is niet alleen zo in het gevangeniswezen. Koffie speelt ook een belangrijke rol bij succesverhalen die zich richten op andere groepen met een afstand tot de arbeidsmarkt, zoals mensen met een verstandelijke beperking.’
Het succes van Zuivere Koffie in het terugdringen van recidive lijkt alles te maken te hebben met het drankje zelf
Lampe hoopt op termijn meer inzicht te krijgen in de verbindende rol van koffie. ‘Aan het project in Noorwegen is ook een professor verbonden die onderzoekt waarom maatschappelijke koffieprojecten wereldwijd zo succesvol zijn. Ik heb hem ook weten te overtuigen om binnen het gevangeniswezen te kijken naar de sociale rol van koffie.’
Begint eer ge bezint
Tijdens de trip naar Cambridge realiseerden de heren zich pas echt hoezeer succesvolle innovatie afhangt van de juiste mensen. Baar: ‘Wat naar voren kwam uit gesprekken over het opschalen van Zuivere Koffie buiten onze inrichting, is dat we afhankelijk zijn van sleutelspelers die de opschaling moeten dragen.’ Lampe kan dit alleen maar beamen. ‘Ik heb bovendien geleerd dat het ontzettend belangrijk is om je met intelligente, slimme mensen te omringen. In Cambridge konden m’n sparringpartners in no time alles ontleden, van strategie tot toekomstvisie.’
Het zijn twee van de lessen die ze de winnaar van de aanstaande Overheidsawards meegeven. De derde is om je niet te laten ontmoedigen en je niet klein te laten maken. ‘Het calimero-effect ligt altijd op de loer,’ zegt Lampe. ‘Blijf groot denken en volhouden. En blijf vooral doen. Ondernemen is vaak een kwestie van gewoon dingen gaan doen en niet alles eerst tot op de puntjes uitwerken. Begint eer ge bezint!’
Geef een reactie