Drie tips voor de democratie

Doedemocratie. Deliberatieve democratie. Participatieve processen. Overheidsparticipatie. Burgerparticipatie.

Als een goede fee mij de woorden ‘Doe een wens’ zou influisteren, dan wist ik het meteen:  ‘Och lieve fee, zwaai met uw toverstaf en laat alle bestuurskundologische vaagtaal definitief verdwijnen!?’

Natuurlijk, dameskappers, systeemanalisten, loodgieters – iedere beroepsgroep kent z’n jargon. Alleen: het zou bij wet verboden moeten zijn voor álle dienaren in het openbaar bestuur. Waarom? Omdat jargon afstand schept – en de publieke sector werkt voor íedereen, van hoog- tot en met laaggeletterden. Ambtenaren, bestuurders en politici moeten dus gewend en getraind zijn om volstrekt normaal, alledaags Nederlands te praten, met elkaar en met alle mensen voor wie zij werken.

Ik kom erop nadat ik enkele uren heb besteed aan stil lezen op websites over democratische vernieuwing. Waaronder: die van de Democratic Challenge (wie heeft ooit bedacht dat we het binnenlands bestuur vooruit helpen met Engelstalige marketing-praat?), Code Oranje, Overleg van Zeist, Lokale-democratie.nl, enz.

Begrijp me goed: inhoudelijk draag ik deze initiatieven oprecht een warm hart toe. Alleen, het is de vorm, de taal, de toon die vaak leest als de bijsluiter van hoeststroop. Op verzoek kan ik voorbeelden geven. Maar liever mijd ik betweterij. Daarom: drie tips. Zó kan het ook, met die democratische experimenten:

• TIP 1. Durf het grote verhaal te vertellen!
  We leven weliswaar niet in een paradijs vol klapwiekende engelen, maar wel in een ‘Top 10-land’, waar niemand in een gevangeniscel zit door zogenaamd foute ideeën over politiek of godsdienst. Open deuren? Was dat maar zo! Als mensen al weinig vertrouwen hebben in ‘de politiek’, dan komt dat deels, denk ik, doordat de betaalde overheidskrachten veel te weinig zelfvertrouwen tonen. Durf het grote verhaal te vertellen over de grondslag en waarde van onze democratie! En kritiek erop? Is welkom, graag zelfs! Praat mee, doe mee, maak bezwaar, stel jezelf verkiesbaar, er is werkelijk niks of niemand dat je tegenhoudt. Ik wil maar zeggen: vernieuw de gemeentepolitiek niet vanuit het defensief. Stop met al die tobberige verzuchtingen over ‘de kloof’, over burgers die zich ‘niet gehoord voelen’, over ‘vergeten groepen’ en ‘versleten procedures’. Niet omdat dit alles niet zou bestaan, maar omdat niemand er energie van krijgt. Integendeel, het werkt als neerwaartse spiraal. Iedere koekenbakker weet dat hij (M/V) z’n klanten wegjaagt door zwetend en zuchtend achter z’n eigen toonbank te gaan staan. Kortom, spreek zelfbewust over de zaak waarvoor je staat. Vertel het grote verhaal over de kracht van onze democratie, maar, pas op: doe dat wel in ‘kleine’ woorden – helder, voor iedereen te begrijpen, zonder meel in de mond. Gebruik dus alsjeblieft nóóit meer dat afstandelijke woord participatie. Noem het gewoon: samenwerking – we besturen ons dorp, onze stad met z’n allen, doe mee!, wat let je!?
• TIP 2. Aandacht! Oftewel: Eet met elkaar!
  De tientallen democratische experimenten die her en der oppoppen, tonen aan hoe veerkrachtig ons bestuurlijke bestel is. Goed nieuws dus. Waarmee niet is gezegd dat ze allemaal even slim bedacht zijn. Althans, deels komen ze op mij gekunsteld over. Terwijl één simpele kans voor grootse vernieuwing me iets te vaak onbenut blijft. Ik bedoel: luisteren. Nee, dan heb ik het nadrukkelijk niet over online buurtenquêtes, via software-pakketten als ‘Synthetron crowdsourcing insights’. Dan bedoel ik: direct contact met burgers, waarbij je als gesprekspartner ook eens je mond houdt! Ja echt, alléén maar luisteren, je oordeel uitstellen, je kennisvoorsprong thuis laten. Met als bonus-tip: eet er iets lekkers bij. Reeds de oude Grieken wisten het donders goed: de mens is een ‘sociaal wezen’ (in hun woorden: zoön politikon). Mensen willen zich veilig en op hun gemak voelen. Neem dus een zak gevulde koeken mee naar een huiskamergesprek. Organiseer een inspraakavond rondom een dampende pan soep. Het mag banaal klinken. Maar zeg nou zelf: waar ontstaat een beter gesprek, waar gedijen wederzijds begrip en vertrouwen beter? In een zaaltje waar burgers en bestuurders vaak letterlijk tegenover elkaar zitten? Of aan een eettafel waaraan iedereen gelijkwaardig is en waar – naast onze oren – ook onze andere zintuigen worden geprikkeld: zien, voelen, ruiken en proeven? Tien seconden bedenktijd.
• TIP 3. Onderwijs, onderwijs, onderwijs
  Hierover kunnen we kort zijn. Verantwoordelijke, actieve burgers groeien niet vanzelf op, en zeker niet in een samenleving die onafwendbaar en in toenemende mate multicultureel is en zal blijven. Strijd er niet tegen, wen er maar aan. Sterker, vertel er nadrukkelijk bij dat dit bepaald geen probleem is van vandaag of gisteren. Dit zijn de lessen van onze geschiedenis, die we –  generatie op generatie – aan elkaar moeten doorgeven. Door de eeuwen heen zijn onze voorouders zowel slachtoffer als misdadiger geweest in tal van oorlogen en andere vormen van mensonterende onderdrukking. Zie verder onder: WO II, kolonialisme, slavernij. Maar graag ook onder: algemeen kiesrecht, burgerrechten, verzet, Europese eenwording. Democratische vernieuwing begint, élk schooljaar opnieuw, in het basis- en voortgezet onderwijs. Nieuw is kortom óók: pal staan voor oude waarden en die onvermoeibaar aan elkaar doorgeven. Daarom: één ProDemos in Den Haag, dat is mager, véél te mager. Open liefst zo snel mogelijk 380 van deze educatieve centra – in alle gemeentehuizen van het land.