In april is de Spoedwet digitale besluitvorming van kracht geworden. Deze wet maakt het mogelijk om online raadsvergaderingen te houden. Hoewel het nog te vroeg is te oordelen over de voor- en nadelen van de wet, verloopt de uitvoering voorlopig in ieder geval nog niet bepaald klakkeloos, constateert Peter Vogel.
Op 7 april 2020 is de Spoedwet digitale besluitvorming aangenomen. Zo kunnen gemeenteraden in ieder geval tot 1 september (deze maatregel kan maximaal elke 2 maanden bij Koninklijk Besluit verlengd worden) toch rechtsgeldige raadsbesluiten nemen, zonder fysiek te vergaderen.[1] Er is in de spoedwet vastgelegd dat voor een rechtsgeldige, digitale vergadering meer dan de helft van het aantal raadsleden aanwezig moet zijn. De vergadering gaat alleen door als elk raadslid afzonderlijk digitaal toegang heeft tot de beraadslaging en het stemmen, zodanig zicht -en hoorbaar is dat hun identiteit kan worden vastgesteld en als de voorzitter de orde kan handhaven.[2] Stemming met stembriefjes is ook mogelijk. Deze moeten dan na afloop door ieder raadslid persoonlijk, per koerier of per brief worden ingeleverd bij de griffier, waarbij de voorzitter de echtheid moet kunnen controleren.[3]
‘Een goede beraadslaging is essentieel voor de functie van de volksvertegenwoordiging’
Een andere vereiste is dat de bevolking de vergadering via een live-verbinding kan volgen en dat alleen besloten kan worden over onderwerpen waarvoor geen geheime stemming nodig is.[4] Maar als het een gewone digitale raadsvergadering is, hoe zit het dan met de inspraak van burgers? Op welke manier kunnen zij dan hun spreekrecht uitoefenen? De uitkomst is dat gemeenten inspraak moeten organiseren. Het is aan de gemeenten zelf om daarin een keuze te maken. ‘Dat kan via e-mails vooraf, via inbellen of op een andere manier’, aldus de Memorie van Toelichting.[5]
Eventuele bezwaren tegen digitale besluitvorming
Het is aan de gemeenten zelf welk videoconferentie-systeem ze gaan gebruiken. Een verbinding via videoconferencing is verplicht voor digitaal beraadslagen en besluiten. Alleen een audioverbinding is onvoldoende, omdat hiermee cruciale elementen van een beraadslaging wegvallen, zoals lichaamstaal en elkaar in de ogen kunnen kijken en het lastiger is vast te stellen dat alleen leden aan de vergadering deelnemen. Bovendien maakt een videoverbinding het veel overzichtelijker om zicht te hebben op eventueel wegvallende verbindingen bij een storing, zodat de gevolgen voor de quora ook gecontroleerd kunnen worden voordat overgegaan wordt tot besluitvorming.[6] Zoals bij een fysieke vergadering het geval is dat men de lichaamstaal, emoties, interruptie en heftigheid van het debat uit eerste hand kan signaleren.
‘Als een overheid digitaal vergadert, maar geen besluiten neemt, leidt dat tot vertraging van het politieke besluitvormingsproces’
De minister hamert erop dat er met de tijdelijke wet niet alleen gestemd moet worden, maar ook beraadslaagd. ‘Een goede beraadslaging is essentieel voor de functie van de volksvertegenwoordiging, argumenten moeten uitgewisseld worden voordat de leden tot stemming over gaan. Alleen digitaal of per stembriefje besluiten zonder beraadslaging is dan ook geen optie.’[7]
De rol van de voorzitter
Er is in de spoedwet vastgelegd dat de voorzitter de orde van de vergadering moet kunnen handhaven, door bijvoorbeeld deelnemers het woord te ontnemen of door een volgorde van stemming te bepalen. En het is aan de voorzitter om te bepalen welke besluiten digitaal worden genomen en welke per briefstemmen. Er mogen geen besloten digitale raadsvergaderingen worden gehouden op een andere manier’, aldus de Memorie van Toelichting.[8]
Mijn gemeente
Ik heb informatie bij mijn gemeente ingewonnen. Die is niet van plan om in een digitale vergadering (als er een quorum van de helft plus 1 raadsleden aanwezig is) rechtsgeldige besluiten te gaan nemen. Of zoals men mij mailt: ‘Het is ook correct dat een meerderheid van de raad op dat moment bestaat uit 10 leden. De uitleg van de raad is echter niet dat dit wettelijke minimum voldoende is om besluiten te nemen. De raad streeft in fysieke bijeenkomsten naar volledige bezetting en dit zal niet anders zijn in digitale setting.’[9] Mijn gemeente volgt dus niet de spoedwet digitale besluitvorming, die stelt dat er bij digitale raadsvergaderingen rechtsgeldige besluiten kunnen worden genomen.
Oordeel volgt later
De spoedwet is ruim een maand van kracht, maar het is nog veel te vroeg om de effecten van deze wet te bestuderen of te analyseren. Bestuursjuristen zullen vanuit hun professie met grote belangstelling de werking van de spoedwet volgen en hierover (later) publiceren. De wet geeft de lagere overheden, hoewel zij vrij daarin zijn, de kans om op digitale wijze rechtsgeldige besluiten te nemen. Indien een lagere overheid wel digitaal vergadert, maar geen rechtsgeldige besluiten neemt, kan dat leiden tot vertraging van de politieke besluitvormingsproces. Hierdoor gaat een hoop tijd verloren. Al met al is het onmogelijk om nu een fundamenteel oordeel te geven over de spoedwet digitale besluitvorming. Een en ander zal moeten uitkristalliseren. De wet is van kracht tot 1 september, maar kan verlengd worden. Als het niet verlengd wordt, wat ik niet verwacht, dan ben ik van mening dat de tijd toch nog te kort is om een balans van de effecten van de spoedwet te kunnen opmaken.
Noten
[1] Dit geldt ook voor provincies, waterschappen, voor besturen van gemeenschappelijke regelingen en de eilandsraden van Bonaire en Saba.
[2] NHD 4 april 2020 West-Friese gemeenteraden starten in coronatijd voorzichtig normale besluitvorming weer op. Om de digitale vergadertafel.
[3] Ibidem
[4] NHD 4 april 2020 ‘West-Friese gemeenten starten in coronatijd voorzichtig normale besluitvorming weer op. Om de digitale vergadertafel.’
[5] Tweede Kamer Vergaderjaar 2019-2020, 35 424, nr. 3, Memorie van Toelichting, Regels voor het tijdelijk voorzien in besluitvorming via digitale weg door besturen van provincies, gemeenten, waterschappen en de openbare lichamen Bonaire en Saba (Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming provincies, gemeenten, waterschappen en de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
[6] Yolanda de Koster, Binnenlands Bestuur 31 maart 2020 https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/experimenteren-met-digitaal-inspreken.12851896.lynkx
[7] Tweede Kamer, Vergaderjaar 2019-2020, nr. 35424, nr. 3
[8] Ibidem
[9] E-mailbericht van 14 april 2020.
Geef een reactie