Dystopie of utopie?

Artificiële intelligentie ontwikkelt zich in rap tempo, waardoor robots steeds meer in staat zijn menselijke handelingen te verrichten. Er zijn zelfrijdende auto’s, robots die het huis schoonmaken en er is in Japan zelfs een hotel dat volledig door robots wordt gerund. De manier waarop er over de rol van robots in de samenleving wordt gedacht, vooral in populaire media, vind ik vaak eenzijdig. Het narratief is vaak óf heel dystopisch (‘robots worden slimmer dan mensen en nemen vervolgens de wereld over’ of ‘binnenkort nemen ze al onze werkzaamheden over’), óf juist utopisch (‘artificiële intelligentie kan in de toekomst alle grote problemen oplossen’).

Deze perspectieven vind ik beperkt en belemmerend. Ik denk dat we niet bang hoeven te zijn voor de komst van robots, en dat ze voor sommige taaie problemen in onze samenleving, zoals eenzaamheid onder ouderen, juist een mooie aanvulling op bestaande oplossingen kunnen zijn.
Artificiële intelligentie ontwikkelt zich snel, heeft zelflerend vermogen. Dit is een enorme stap vooruit, want hierdoor hoeft een robot niet meer voorgeprogrammeerd te worden. Als een kind kan hij lerend groeien en zich ontwikkelen. Maar robots zijn nog niet perfect. Het lijkt erop dat er nog veel verbeterpunten zijn, als het gaat om interactie met de omgeving (zowel interactie met de fysieke ruimte als met de mens). Zo is het reactievermogen van artificiële intelligentie nog niet goed, waardoor interactie nog niet aanvoelt zoals we het in menselijke interactie gewend zijn.

Ouderenzorg
Robots kunnen op veel terreinen worden ingezet, onder andere in de ouderenzorg[1]. Volgens cijfers van het Nationaal Ouderenfonds zijn er 200.000 oudere mensen in Nederland die maar één keer per maand bezoek krijgen. Dit zijn natuurlijk heel trieste cijfers. Een redelijk grote groep mensen krijgt thuiszorg aan huis, maar dit is vaak slechts maximaal een uurtje per dag. Dat is geen structurele oplossing als iemand behoefte heeft aan meer interactie.
Er zijn verschillende experimenten gaande om robots in te zetten in de ouderenzorg. Zorgrobot Alice is hier een voorbeeld van. In de documentaire Ik ben Alice wordt een experiment gevolgd waarbij ouderen een paar dagen een robot in huis krijgen. De ontwikkelaars van Alice onderzoeken zo op welke terreinen de robot moet worden verbeterd. Het is heel leuk om de interactie tussen mens en robot te zien. Ook al reageert Alice vaak nog langzaam, toch lijken de mensen blij met haar te zijn. Ze hebben tenminste wat aanspraak.

Eenzaamheid is een enorm complex probleem. Immer, niet elk mens dat nooit iemand spreekt is immers eenzaam, en mensen die een actief sociaal leven hebben, kunnen best eenzaam zijn. Er zijn mensen die minder mobiel zijn geworden en daardoor niet meer het leven kunnen leiden dat ze willen. De deur uit gaan is lastig, zelf activiteiten opzoeken daarom ook. Sommige mensen wonen dan ook nog alleen. Juist voor deze groep mensen kunnen robots een hele mooie aanvulling zijn.

Gezellig kopje thee
De debatten rondom zorgrobots verlopen stroef. Een argument dat ik veel tegenkom is dat robots geen mensen kunnen vervangen. Daar ben ik het mee eens. Thuiszorg lijkt me heel belangrijk. Ik ben van mening dat dat in Nederland goed georganiseerd moet blijven. Maar ondanks de beste bedoelingen van thuiszorgers, is het bezoek bijna altijd van korte duur. Zou het dan niet mooi zijn als ook Alice op de bank zit, waar iemand de hele dag een gesprekje mee zou kunnen voeren?
Ik denk dat de discussie over robots in de zorg niet over de uitersten moet gaan: de zorg compleet vervangen of overnemen, of helemaal geen artificiële intelligentie inzetten. Het lijkt mij duidelijk dat zorg nodig is en menselijk contact ook. Ik denk dat juist in het grijze gebied, als het gaat om aanspraak door de dag heen, een ‘hersensteuntje’, of een gezellig kopje thee, robots heel goed van pas kunnen komen en ook de levens van mensen echt kunnen verrijken. Alice of een soortgelijke zorgrobot moet niet worden gezien als deus ex machina voor de zorg, maar ze vormen een mooie aanvulling op de (terugtrekkende) welvaartsvoorzieningen.

Hartstikke handig
Kennisland rondt momenteel het project ‘Lab Taal en Toegang’ af. Samen met verschillende stakeholders onderzoeken we hoe de leefwereld van ouderen eruitziet, wat hun behoeften en wensen zijn en hoe zij zelf denken prettiger oud te kunnen worden. Dit doen we door met 70-plussers in gesprek te gaan. Wat me opvalt als je met mensen praat over technologie, is dat veel van hen bang zijn om fysiek en mentaal lui te worden als er technologie in huis komt. Dit lijkt me best een reële angst. Sinds ik een mobiele telefoon heb, ken ik geen telefoonnummer meer uit mijn hoofd en omdat ik weet dat de meeste verjaardagen op Facebook langskomen, kan ik de verjaardagen van mijn vrienden niet meer opnoemen.
Toch kan technologie ook van pas komen. Zo helpt robot Alice in de documentaire een mevrouw herinneren dat ze haar pillen moet nemen. Een andere vrouw helpt ze met de oefeningen die ze van de fysiotherapeut moet doen. Dit is hartstikke handig. Alice stimuleert de mevrouw om haar spieren te trainen en sterker te blijven. Daarnaast kan Alice binnenkort vast ook spelletjes met mensen spelen om hun ‘hersenspieren’ te trainen. En dagelijkse aanspraak lijkt me ook een manier om mentaal bij de les te blijven. Zo heeft elk nadeel ook weer een voordeel.

^[1] Ouderenzorg – Niet alleen medische zorg, maar bijvoorbeeld ook systemen die het levensgeluk bevorderen.