De herziening van de kinderopvangregeling is opnieuw met twee jaar uitgesteld en wordt op zijn vroegst in 2029 ingevoerd. Dat gebrek aan urgentie is vooral pijnlijk voor alle gedupeerden van de toeslagenaffaire. Als het parlement dat in meerderheid laat gebeuren, zou de tijdwinst beter benut kunnen worden om de plannen nog eens goed tegen het licht te houden. Zo voorkomen we dat we van de regen in de drup raken.
Beeld: Pixabay
Onmiddellijk nadat de omvang van het kinderopvangschandaal voor iedereen duidelijk werd, tuimelden de Tweede Kamerleden bijna over elkaar heen om in de meest krachtige termen te eisen dat het bestaande stelsel zo spoedig mogelijk op de schop moest. In het coalitieakkoord van december 2021 kondigden de regeringspartijen een ‘fundamentele herziening van de kinderopvangtoeslag’ aan.¹
Uit het eerste ontwerp bleek al snel dat wat ‘fundamentele herziening’ werd genoemd, slechts een financiële stelselwijziging inhoudt. De structuur en organisatie van de kinderopvang zouden niet wezenlijk veranderen. De externe zorg en opvang van de kinderen zouden door private partijen uitgevoerd blijven worden. Alleen de eigen bijdrage van de ouders zou volgens de plannen niet meer inkomensafhankelijk zijn. Alle ouders zouden voortaan een vaste eigen bijdrage van vier procent betalen en daarbovenop het verschil tussen het werkelijk uurtarief en het maximumtarief dat de overheid vergoedt. En dat verschil in uurtarief kan, zeker op de korte termijn, voor veel negatieve bijeffecten zorgen.
Goedkoper
De vaste eigen bijdrage is in het voordeel van ouders met een bovenmodaal inkomen. In het huidige stelsel is de ouderbijdrage inkomensafhankelijk en loopt die op van 4 procent voor de laagste inkomens tot maar liefst 33 procent voor de hoogste inkomens. Alom wordt verwacht dat die uniforme bijdrage van 4 procent de vraag naar kinderopvang aanzienlijk zal doen toenemen, omdat het voor bovenmodale inkomens (veel) goedkoper wordt. Dat heeft, zeker gezien de al bestaande capaciteitsproblemen, een prijsopdrijvend effect. Het prijsverschil tussen het werkelijke en het door de overheid vergoede tarief komt voor rekening van de ouders. En dat tariefverschil geldt nu al voor zeventig procent van de kinderopvangorganisaties.
Ouders die behoren tot de lagere of middeninkomens zullen van die prijsverhoging de dupe worden en zullen overwegen om minder te werken of helemaal te stoppen. Het gevolg zal zijn dat er een verschuiving in de populatie van de kinderopvanginstellingen plaatsvindt. Dat kan nog versterkt worden door de opvanginstellingen zelf, die met marketingtools, aanvullende dienstverlening en gekozen locaties bewust kunnen sturen op vraag vanuit de hogere inkomens. Dat is inherent aan het winstoogmerk van commerciële kinderopvangorganisaties.
Het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) oordeelden al vernietigend over de voorstellen in een gezamenlijk rapport.² De onderzoekbureaus verwachten op langere termijn dat de voorliggende stelselherziening een beperkt positief effect (0,2 procent) zal hebben op de arbeidsparticipatie en niet zal bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen en aan kansengelijkheid. Dan blijven als enige voordelen de afschaffing van de inkomensafhankelijkheid van de eigen bijdrage en de rechtstreekse betaling door de overheid aan de opvanginstellingen over. Dat zou een schrale oogst zijn, zeker afgezet tegen het bijbehorende kostenplaatje van 2,9 miljard euro.
Kindvoorzieningen
Nu de geplande invoering toch weer met twee jaar is uitgesteld, doet de overheid er goed aan om terug te gaan naar de tekentafel en nog eens de scenariostudie ‘Vormgeving kindvoorzieningen’³ erbij te pakken. In die scenariostudie worden vier scenario’s beschreven, waarvan het meest verstrekkende scenario de integratie van het kinderopvangstelsel en het huidige basisonderwijs is.
De grootste winst bij kindvoorzieningen wordt gerealiseerd door te focussen op het tegengaan van taalachterstanden en het voorkomen van kansenongelijkheid
Dat scenario sluit het best aan bij de wetenschappelijke inzichten, zoals besproken in het rapport van CPB en SCP, dat de grootste winst bij kindvoorzieningen wordt gerealiseerd door te focussen op het tegengaan van taalachterstanden en het voorkomen van kansenongelijkheid. Het grootste effect verwachten de onderzoekers bij kinderen die opgroeien onder slechtere sociaaleconomische omstandigheden, zoals in gezinnen met een laag inkomen, met een migratieachtergrond of met ouders die geen van beiden werken.
Paradigmaverschuiving
Om hier zoveel mogelijk op aan te sluiten, is een paradigmaverschuiving nodig in de visie van de overheid op doel en betekenis van kinderopvang. En die nieuwe visie kan niet anders luiden dan dat kinderopvang een hoogwaardige eerste schakel moet zijn in de educatieve keten, met de cognitieve en sociale ontwikkeling van jonge kinderen als beleidsprincipe. Met dit als uitgangspunt zal de organisatie van de kinderopvang anders ingericht moeten worden. Kinderopvang zal een primaire overheidstaak worden en we zullen dus afscheid moeten nemen van het idee dat kinderopvang commercieel geëxploiteerd kan worden.
Wetenschappers, verbonden aan het European University Institute, concluderen op basis van onderzoek dat het huidige versnipperde marktmodel onvoldoende basis biedt voor omschakeling naar betere educatieve toerusting.⁴ Het nieuwe model van kinderopvang vergt een inrichting als voorschools traject, waarbij, anders dan in het basisonderwijs, de focus primair op zorg, pedagogiek en educatie ligt. De huidige belemmeringen, zoals het arbeidscriterium en substantiële ouderbijdragen, passen niet meer bij dit nieuwe model.
De onderzoekers leggen in hun onderzoek ook een duidelijke relatie tussen de lage arbeidsparticipatie van vrouwen in ons land, uitgedrukt in procenten van voltijd, en de huidige kwaliteit van kinderopvang. Zij voorzien dat een kwalitatief hoogstaande vroegschoolse educatie wel eens een voorwaarde kan blijken om de deeltijdcultuur, waar ons land internationaal in uitblinkt, te doorbreken, omdat elke ouder voor zijn kind het beste wil.
Volgende generaties
Met zulke doorwrochte studies en belangrijke sociaaleconomische en macro-economische voordelen is het onbegrijpelijk dat onze regering desondanks halsstarrig blijft vasthouden aan slechts een financiële stelselherziening. Daarmee negeert het kabinet het idee dat elk kind recht heeft op een sterke start. Dat kan alleen ingegeven zijn door korte termijn- en budgettaire overwegingen. Maar soms moet een land ook willen investeren in een toekomst die verder weg ligt dan de volgende verkiezingen. Dat vergt moed en doortastendheid, in het belang van de volgende generaties.
Voetnoten
¹ Coalitieakkoord 2021-2025 VVD, D’66, CDA en C.U.
² CPB en SCP in: Herziening financieringsstelsel kinderopvang, 21 juni 2020.
³ Publicatie Rijksoverheid, 14 december 2020.
⁴ Bokhorst, D. en Hemerijck, A. in ESB 108, 16 januari 2023, pag. 71-75.
Geef een reactie