Nederland na de crisis

De afgelopen maanden is de rijksoverheid in gesprek gegaan met de samenleving. Ruim 600 burgers, 128 bedrijven en maatschappelijke organisaties, 50 wetenschappers en 41 lokale bestuurders hebben met elkaar gesproken over hoe Nederland kan herstellen en vernieuwen na de coronacrisis.

De resultaten hiervan zijn samengevat in dit perspectief. De resultaten uit de dialoog zijn, samen met adviezen van planbureaus, lokale overheden en andere stakeholders, samen te vatten in zes herstel- en vernieuwingsthema’s:

1. Nieuwe ongelijkheden: de coronacrisis heeft bestaande verschillen uitvergroot. Denk bijvoorbeeld aan verschillen tussen generaties en regio’s. Deelnemers aan de dialoog spreken hun zorgen uit over een toenemende tweedeling in de samenleving.
2. Duurzaam economisch herstel: deelnemers aan de dialoog zien de coronacrisis als voorbeeld en kans van hoe de klimaatcrisis sneller en concreter kan worden aangepakt.
3. Gezonde mensen in een groene leefomgeving: de coronacrisis heeft mensen laten zien wat echt belangrijk is in het leven. Mensen hebben behoefte om de rust, flexibiliteit, gezonde leefstijl en het opzoeken van de Nederlandse natuur vast te houden.
4. Sociale en mentale veerkracht van de samenleving: de coronacrisis heeft onze flexibiliteit laten zien, maar er moet ook veel hersteld worden. Mensen snakken naar ontspanning en willen (lokaal) ondersteund worden in het ontmoeten, ook buiten de eigen ‘bubbel’.
5. Het nieuwe werken en leven in een blended samenleving: door de coronacrisis heeft de digitalisering een enorme sprong genomen. Niet alleen in het werk en onderwijs, maar ook in de zorg en commerciële dienstverlening. Dit zorgt voor veel kansen, maar ook zorgen bij deelnemers aan de dialoog.
6. Bestuurlijke verhoudingen en inclusieve besluitvorming: mensen vragen om meer nabijheid van de overheid, inspraak van burgers, gelijke behandeling en inclusiviteit. De oproep is duidelijk: zet de dialoog voort.

Hoe zijn deze dialogen tot stand gekomen? Welke methode is gehanteerd om deelnemers te prikkelen tot nadenken over het leven ná de crisis? In dit artikel wordt kort gereflecteerd op de methode van het dialoogtraject, daarbij specifiek gefocust op de burgerdialogen.

In gesprek met de samenleving
Om te achterhalen wat de samenleving ziet als herstel- en vernieuwingsopgaven na de coronacrisis, werden 80 groepsgesprekken georganiseerd, de zogenoemde dialoogtafels. Als insteek voor de dialogen werd appreciative inquiry (waarderend onderzoeken) gebruikt. Deze participatieve aanpak is specifiek ontwikkeld om met de deelnemers kennis te ontwikkelen voor sociale innovatie en tegelijk inspiratie op te wekken om hiermee aan de slag te gaan. Deze methode is een zeer nuttig instrument om positieve verandering te stimuleren. Bij waarderend onderzoeken richt het gesprek zich op de volgende elementen, om zo een mobiliserend, generatief effect te laten ontstaan:

• Energie: wat verdient aandacht en wat is voor de deelnemers het meest van belang?
• Dromen van de toekomst: wat voor wensen hebben mensen, hoe zou de toekomst eruitzien in ideale zin?
• Eerdere positieve ervaringen: door voorbeelden te gebruiken creëer je inzicht in wat er werkt, het versterkt het zelfvertrouwen en het biedt een houvast om de gewenste toekomst te verbeelden.

Bij een sessie waarbij appreciative inquiry wordt gebruikt als methode, is tevens het principe ‘getting the whole system in the room’ van belang. Dit houdt in dat zoveel mogelijk partijen met elkaar aan tafel moeten zitten. Als alle verschillende actoren elkaar kunnen begrijpen en verstaan, helpt dat in het op gang brengen van de ontwikkeling richting de gewenste toekomst. Door samen te bouwen aan een gedeeld verhaal en begrip, ontstaat namelijk verbinding.

Van verkenningsdialogen naar themadialogen
Wat zijn de belangrijke thema’s voor burgers als het gaat om de periode na de coronacrisis? Waar willen mensen het met elkaar in een dialoog over hebben? In plaats van dit zelf van tevoren te bedenken, werden er verkenningsdialogen gevoerd om te bepalen welke thema’s de kapstok zouden vormen voor de themadialogen. De thema’s voor de themadialogen werden daarmee bottom-up bepaald. In totaal deden ongeveer 200 mensen mee aan deze gesprekken en kwamen er zeven belangrijke thema’s naar voren: geluk en ontspanning, gezondheid, samenleven, natuur en milieu, onderwijs en werk, welvaart en inkomen en wonen en verkeer. Bij sommige van deze thema’s overheersten met name de negatieve verhalen, bijvoorbeeld bij gezondheid. Bij andere thema’s kwamen vooral positieve verhalen naar boven, zoals bij natuur en milieu. Voor alle thema’s geldt echter dat het in de verkenningsdialogen duidelijk werd dat deze onderwerpen leven in de samenleving. Deze thema’s zijn daarom gekozen als kapstok voor de themadialogen.

De themadialogen
Na het bepalen van de thema’s, werden de themadialogen in maart en april (geheel online) gevoerd. De themadialoog bestond uit drie onderdelen:

• Wat is er op dit thema ontkiemd of in de knel gekomen?
  De host (een burgemeester of wethouder) vertelde als eerste een knel- of kiemverhaal. Vervolgens deelden alle deelnemers in kleine groepjes van 2 à 3 personen hun knel- of kiemverhaal. Daarna werd in de plenaire ruimte iedereen uitgenodigd om zijn/haar verhaal samen te vatten in de vorm van een krantenkop. Voorbeelden van krantenkoppen waren bijvoorbeeld ‘Winnaars en verliezers’, ‘Het kan dus wel’ of ‘Ondernemers in de kou’.
• Waar dromen mensen van na corona? Wat is de gewenste toekomst?
  Deelnemers kregen een collage van zestien foto’s te zien en kozen uit deze foto’s het beeld dat voor hen de periode na corona het best verbeeldt. Vervolgens vertelde iedereen iets over zijn/haar droom aan de hand van het gekozen beeld. Na afloop werd op elkaar gereageerd: waar zitten overeenkomst en verschillen en wat valt op?
• Wat zijn ideeën en eerste stappen om deze dromen/ de gewenste toekomst te realiseren?
  De groep werd in tweeën of drieën gesplitst en in deze kleinere groepen werd gepraat over ideeën voor na de coronacrisis. Soms werden ideeën gedeeld die al geïnitieerd waren, een andere keer waren het hele nieuwe ideeën. In deze fase van het gesprek werden de dromen die eerder zijn genoemd met ideeën en initiatieven concreet gemaakt.

Selectie van deelnemers
Mensen konden zich aanmelden voor deelname aan de dialoog via de website www.watisjouwidee.nl. De communicatiecampagne rondom de website was specifiek gericht op het bereiken van zoveel mogelijk verschillende mensen. Zo werden er veel verschillende portretten gebruikt als gezicht van de campagne, zodat iedereen zich in iemand kon herkennen.

Er werd een goede variatie van mensen in het land bereikt, van jongeren tot senioren, mensen met diverse opleidingsniveau’s en mensen afkomstig uit verschillende delen van het land. Daarnaast mocht de host van de dialoogtafel (een wethouder of burgemeester) vijf mensen uit de eigen gemeente uitnodigen. Hierbij werd specifiek gevraagd om mensen uit te nodigen die normaal gesproken niet mee zouden doen aan een dialoogtraject. Dit was een goede manier om de variatie in de groepen verder te vergroten.
Gelet op de online-setting waren bepaalde groepen in de samenleving extra lastig te bereiken. Daarom zijn naast de dialoogtafels ook nog individuele (straat)gesprekken gevoerd met onder meer daklozen en schoolkinderen.

Hoe nu verder?
Op basis van de appreciative inquiry methode, het selecteren van een zo divers mogelijke groep deelnemers en het via verkenningsdialogen komen tot de thema’s, zorgde voor een geslaagde dialoogreeks. Vanuit de deelnemers kwam telkens het volgende signaal naar voren: laat dit geen eenmalig traject zijn. Er zit veel energie om mee te praten over de belangrijke thema’s van de toekomst. Nederlanders willen hier graag onderdeel van uitmaken, van lokaal tot nationaal niveau.