De laatste maanden krijg ik regelmatig de zenuwen. Niet vanwege mijn gezondheid of mijn baan, daarmee is alles goed, maar omdat ik te boek sta als ‘deskundige’. Als medewerker van de WRR heb ik veel geschreven over psychologie, keuzes en gedrag. Daarom kloppen de laatste tijd diverse mensen bij mij aan over de coronacrisis. Meneer Tiemeijer, vertel het ons: hoe zorgen we dat mensen anderhalve meter afstand houden? En dat ze volhouden? Hoe vergroten we hun aanpassingsvermogen en veerkracht? Wat kunnen we doen tegen eenzaamheid en angst? Hoe bereiden we mensen voor op een tweede besmettingsgolf?
Ik wou dat ik het wist. Vaak mompel ik dan wat over gezond verstand gebruiken, het simpel en duidelijk houden, leren door experimenteren, doelgroepenonderzoek… Dingen die volgens mij iedereen kan bedenken. Soms voel ik de teleurstelling bij de vragensteller, die al snel begint rond te kijken of er elders misschien iemand is die meer te melden heeft.
Toch, langzamerhand ontwikkelt zich bij mij een welgemeend advies. Dat kan worden samengevat in twee termen: redelijkheid en rechtvaardigheid. De coronacrisis vraagt een lang volgehouden inzet van iedereen, en dat gaat alleen lukken als de woorden en daden van de overheid worden gezien als redelijk en rechtvaardig.
Met ‘redelijk’ bedoel ik dat de overheid wel stevig moet handhaven bij grote overtredingen – bijvoorbeeld een doelbewust georganiseerd corona-feest – maar soepel moet zijn bij kleine overtredingen. Bij mij voor de deur in het park zitten vaak jongeren in groepjes van drie of vier te ‘chillen’, meestal op redelijke afstand van elkaar. Mag officieel niet. Maar ga hiervoor nu geen boetes uitdelen, hou het bij een waarschuwing. We leven hier niet in Frankrijk, waar de autoriteiten trots zijn dat ze al een miljoen boetes hebben uitgedeeld. Hetzelfde geldt voor de toekenning van steun. Wees streng op bedrijven die het makkelijk zelf afkunnen en de regels misbruiken. Maar doe niet al te moeilijk bij ZZP’ers en bedrijven die echt steun nodig hebben, maar formeel gezien net tussen wal en schip vallen.
‘Zolang mensen overtuigd zijn dat de overheid redelijkheid en rechtvaardigheid centraal stelt, kom je een heel eind’
Met ‘rechtvaardig’ bedoel ik twee dingen. Ten eerste, neem besluiten op een eerlijke en inclusieve manier. De meeste mensen kunnen best leven met besluiten die voor hen persoonlijk nadelig uitpakken, zolang ze maar zien dat die besluiten op een correcte en evenwichtige manier zijn genomen, dat alle relevante partijen zijn gehoord, en dat serieuze aandacht is geschonken aan ieders belangen. Ten tweede, zorg dat de lusten en lasten eerlijk worden verdeeld. Dat betekent dus aandacht voor kwetsbare groepen die minder goed in staat zijn voor zichzelf op te komen. Het betekent ook voorkómen dat mensen alle lasten op een ander afschuiven. Mensen hebben een bloedhekel aan free riders. Deze crisis raakt ons allemaal, dus je mag ook verwachten dat iedereen naar vermogen zijn steentje bijdraagt.
Kortom: wees redelijk en rechtvaardig. En minstens zo belangrijk: laat dat ook zien. Niemand zal het de overheid kwalijk nemen dat ze in deze unieke situatie niet alles kan en weet, soms fouten maakt en moet bijsturen. Maar zolang mensen ervan overtuigd zijn dat de overheid de redelijkheid en rechtvaardigheid centraal stelt in haar handelen, zul je een heel eind komen. Uiteindelijk is dit een collectief project, dat alleen kan slagen als mensen daadwerkelijk zien en ervaren dat de waarden die zij belangrijk vinden in dit collectieve project leidend zijn.
Dit is het verhaal waarmee ik de komende tijd de boer op ga. Misschien niet heel spectaculair, maar wel belangrijk. Misschien ga ik het wel het 2R-model noemen, dat klinkt pakkend, echt van deze tijd. Ik vind overigens dat op dit gebied de overheid het – tot op heden – behoorlijk goed doet. Maar ook voor haar geldt: hou vol! Niet verslappen, maar zorg ervoor dat ook volgende maand, over een half jaar en ook daarna, nog steeds deze twee waarden een leidende positie innemen. Het volk zal je belonen met meer norm-conform gedrag.
Heb ik dit allemaal zelf bedacht? Niet echt. Samenwerken hoeft niet op te houden bij de grens, en ik heb me vooral laten inspireren door een handzaam en helder advies van een grote groep Belgische sociaal-psychologen. Je vindt het onder deze link. Zeer behartenswaardig, ook voor Nederland. Sinds dat advies is verschenen, heb ik minder last van zenuwen. Als ik weer eens als deskundige wordt benaderd, stuur ik ze gewoon dit stuk door. Bedankt Zuiderburen!
*Deze column maakt deel uit van een reeks columns die verschijnt bij de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR).
Geef een reactie