De kiezer staat in het hart van de democratie. Tenminste, op papier. In de praktijk speelt hij nauwelijks een rol. Verkiezingsprogramma’s worden in kleine kring bepaald, partijleden krijgen amper inspraak, en burgers worden pas weer opgeroepen als het stembiljet moet worden ingevuld. Zo verwordt de democratie tot een ritueel zonder inhoud. Tijd voor een andere benadering: een vorm van dagelijkse democratie waarin burgers werkelijk invloed hebben.
Beeld: Pixabay
De slag om de kiezer wordt niet gevoerd door kiezers ook maar enige invloed te geven op verkiezingsprogramma’s of verkiezingscampagnes. Ze krijgen een overvloed aan campagnetaal over zich heen, waarvan al snel duidelijk is dat die weinig te maken heeft met concreet uitvoerbaar beleid en nog minder met effectieve oplossingen voor de samenleving. Zelfs partijleden worden nauwelijks gehoord. Het verkiezingsprogramma wordt door de partijtop vastgesteld, en aanpassingen van leden worden zoveel mogelijk afgeweerd.
Zo werden amendementen van leden van GL-PvdA en D66 over een basisinkomen op partijcongressen al bij voorbaat ontraden door de partijbesturen. Daarbij komt dat partijleden nog geen 3 procent uitmaken van alle kiezers. Zelfs als leden wel invloed zouden hebben, staat ruim 97 procent van de kiezers nog steeds buitenspel.
Stemwijzers
Hoe weet je als kiezer welke partij werkelijk problemen wil helpen oplossen? Stemwijzers kunnen misschien helpen om partijen te vinden met min of meer aantrekkelijke standpunten, maar dat zegt nog weinig over wat zulke standpunten betekenen voor het realiseren van effectieve oplossingen. In deze eeuw heeft de politiek weinig bijgedragen aan een beter functionerende samenleving – soms zelfs integendeel. Dat komt ook doordat partijen weinig doen om vooraf gezamenlijke standpunten te ontwikkelen die later kunnen helpen bij het vormen van een effectieve coalitie. Als partijen pas achteraf over standpunten onderhandelen, blijft er zo weinig van over dat de kiezer zich vaak bedrogen voelt.
De participatie van burgers in het openbaar bestuur is in opkomst, al valt daar nog veel te winnen. Maar de participatie van kiezers is ver te zoeken en lijkt kansloos, omdat politieke partijen daar niet van gediend zijn. De gevolgen zijn negatief: het voedt populisme, verkiezingsbeloften verkruimelen tijdens de coalitievorming, beleid wordt er eerder slechter dan beter van, de uitvoering loopt vast in onoplosbare situaties en maatschappelijke problemen blijven liggen.
Gezond verstand
Toch zou het mogelijk moeten zijn om samen met kiezers partijprogramma’s te maken die tot betere resultaten leiden. Bij burgers is vaak meer gezond verstand te vinden dan politici lijken te denken. Op allerlei gebieden beschikken ze over kennis van zaken, en binnen doelgroepen is veel ervaringsdeskundigheid aanwezig. Vraag burgers bijvoorbeeld eens hoe het overheidsbeleid eenvoudiger kan worden gemaakt, en je krijgt talloze bruikbare suggesties. Daarvoor moeten politici zich wel willen openstellen.
Waarschijnlijk wringt daar de schoen: het zit niet in de aard van politici om hun eigen opvattingen opzij te zetten
Waarschijnlijk wringt daar de schoen: het zit niet in de aard van politici om hun eigen opvattingen opzij te zetten. Partijen die dat wél zouden durven, zouden veel succes kunnen boeken. Maar durven ze dat aan? Het lijkt er niet op. En dat is vreemd, want het gaat om het functioneren van de democratie. Wat moeten we met een democratie die door politieke partijen buiten de deur wordt gehouden? Als democratie alleen betekent dat je eens in de zoveel jaar mag stemmen op een partij waarvan je maar moet hopen dat ze iets doen wat in de buurt komt van wat je wilt, wat stelt die democratie dan nog voor?
Dagelijkse democratie
De democratie zou veel meer betekenis krijgen met een systeem van dagelijkse democratie. Dat betekent: structurele invloed van kiezers op de politiek, niet vrijblijvend, maar verplicht tot serieuze vervolgstappen. Dat zou een verademing zijn voor de samenleving, omdat dan eindelijk gewerkt kan worden aan echte oplossingen voor de vaak ernstige maatschappelijke problemen. Het biedt ook goede aanknopingspunten voor coalitieakkoorden, omdat oplossingsrichtingen met breed draagvlak scherper in beeld komen.
Er zijn verschillende manieren om dit vorm te geven. Denk aan evaluaties van coalitieakkoorden – vooraf, tijdens en achteraf – vanuit het perspectief van burgers. Of aan communicatie-instrumenten waarmee burgers hun inzichten en ervaringen kunnen inbrengen, en aan bijeenkomsten waar debatten kunnen worden gevoerd. Ook zou het helpen als de samenstelling van een regering, gemeentebestuur of provinciebestuur niet primair politiek, maar inhoudelijk wordt bepaald, bijvoorbeeld via een zakenkabinet of een breed samengesteld college van B&W of GS.
Constructieve verhoudingen
In de kern draait dagelijkse democratie om het scheppen van constructieve verhoudingen tussen burgers en overheden. Dat kan alleen worden bereikt met een open houding van politieke partijen. Niet alle burgers zullen tevreden zijn – er blijven altijd tegenstanders – maar het functioneren van de democratie kan er wel aanzienlijk door verbeteren.
Voor de landelijke verkiezingen is het al te laat, maar misschien kan dit idee worden opgepakt voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart volgend jaar. Gemeenten staan dichter bij hun burgers, waardoor dit op lokaal niveau makkelijker te organiseren is dan landelijk. Daarvoor is nodig: een open houding van politici, organiserend vermogen voor bijeenkomsten met kiezers, en veel tijd voor dialoog. Niet eenvoudig, maar het kan leiden tot zinvollere verkiezingsprogramma’s die kiezers echt aanspreken.
Geef een reactie