‘Wanneer je met Artificial Intelligence (AI) goed inzet, dan kan je er hele mooie dingen mee doen,’ stelt data scientist Rolf Ypma van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI).[1] ‘Wanneer AI negatief in het nieuws is, dan gaat het vaak over de manier waarop de AI is toegepast, niet over de techniek zelf.’ Ypma vindt het jammer dat dit afstraalt op de techniek. Hij adviseert overheden om zich niet te laten afschrikken, maar om juist ervaring op te doen met AI.
In deze reeks artikelen vertellen finalisten van de Overheidsawards 2022 over hun werk, in de hoop daarmee andere overheden te inspireren. Het NFI was finalist in de categorie Beste Overheidsorganisatie van het Jaar.
Het NFI bouwde met AI een model om levensbedreigende berichten uit grote hoeveelheden data te filteren. Uit de chatdienst Encrochat werden 25 miljoen berichten onderschept door politie en Openbaar Ministerie (OM). ‘Al die berichten handmatig live meelezen is niet te doen. Terwijl bij berichten met levensbedreigende boodschappen natuurlijk grote haast geboden is. Met AI konden we politie en OM helpen door in real-time relevante berichten te vinden,’ vertelt Ypma. De opsporingsdiensten wisten door het tijdig onderscheppen van de levensbedreigende berichten mishandelingen, ontvoeringen en zelfs liquidaties te voorkomen.
AI verandert forensisch onderzoek
Ypma werkt sinds vijf jaar bij het NFI. Eerst als forensisch data scientist en inmiddels ook al principal scientist. Dat is een senior wetenschapper die zich bezighoudt met de wetenschappelijke koers van het NFI. Ypma houdt zich specifiek bezig met de analyse van big data en de inzet van AI in het forensisch onderzoeksveld. ‘AI zorgt ervoor dat we nu dingen kunnen die voorheen niet mogelijk waren. Zoals het voorbeeld van het model om levensbedreigende berichten uit grote hoeveelheden data te filteren.’
‘De computer en de mens vullen elkaar mooi aan’
AI zorgt ook in andere onderzoeken voor versnelling. Als er in een zaak veel sporen zijn, kan AI helpen om de relevante sporen eruit te halen. Denk aan foto’s uit inbeslaggenomen telefoons waar drugs op staan, microscopische stukjes glas of vezels op foto’s van bewijsstukken. Het NFI wist daarnaast het DNA-proces als eerste instituut ter wereld van A tot Z te automatiseren, waardoor politie en OM standaard na drie dagen een eventuele DNA-match teruggekoppeld krijgen door het NFI. Tot slot kan AI de deskundigen ondersteunen bij vergelijkend onderzoek, zoals bij de vraag of een verdachte dezelfde is als de vermoedelijke dader op de opname van een beveiligingscamera. Ypma: ‘De computer en de mens vullen elkaar zo mooi aan. Samen kunnen ze het werk nog beter doen.’
Is AI te vertrouwen?
‘Mensen denken dat met AI computers beslissingen nemen, maar dat is maar hoe je het inzet’, zegt Ypma. Hij onderstreept dat organisaties zorgvuldig te werk moeten gaan bij het inzetten van AI. Je moet de techniek altijd valideren, zegt Ypma: ‘Het is belangrijk om te testen dat het algoritme doet wat het zegt dat het doet. Soms werkt het op bepaalde data wel en op andere niet. Je wil zeker weten of het werkt in de situatie waarin jij het wilt toepassen. Als een fabrikant claimt dat AI voor 99 procent correct is, dan is het maar de vraag of dat voor jouw situatie en data ook zo is. En hoe relevant is die ene procent?’
Om te testen is relevante data nodig. Verzamelen van dergelijke data is niet altijd mogelijk of wenselijk, en meestal veel werk. De data maken of breken je project, aldus Ypma. “De data moeten representatief zijn, anders werkt je model niet in de praktijk. Bias – vooringenomenheid – in de data vertaalt zich door in bias in je model. En je moet natuurlijk goed nadenken welke beslissingen je neemt op basis van AI.”
Testen in het DNA
Ypma denkt dat een aantal factoren een rol speelt bij het feit dat het NFI AI zo goed kan toepassen op het forensisch werk. ‘Bij forensisch onderzoek ben je altijd bezig met valideren. Je moet transparant zijn en controleerbaar. Forensisch deskundigen testen en checken alles, ze laten zich “schaduwen” door collega’s. Testen zit in het DNA van forensisch onderzoekers.’
‘Deze technologie is niet te stoppen, mis de boot dus niet’
Het NFI is daarnaast gewend om bij forensisch onderzoek met veel data te werken. ‘Innoveren is een van onze drie kerntaken. Dat maakt het vanzelfsprekend dat wij tijd besteden aan het onderzoeken van nieuwe dingen.’ Tot slot denkt het NFI goed na over hoe AI ingezet wordt: ‘Onze beslissingen kunnen een grote impact hebben. De resultaten van forensisch onderzoek kunnen in de zittingszaal het verschil maken tussen schuld of onschuld. Wij laten dus nooit computers beslissingen nemen in de rechtszaal. Er zit altijd een mens tussen om de resultaten te interpreteren.’
Het goede doen
Privacyaspecten bij AI zijn niet anders dan bij het gewone gebruik van data. ‘Het gaat alleen bij AI vaak om veel grotere hoeveelheden gegevens.’ Veel metingen die gebruikt worden in het forensisch onderzoek bevatten geen persoonsgegevens. ‘Zoals metingen aan glas, explosieven of drugs,’ vertelt Ypma. Bij het gebruik van biometrische algoritmes, zoals bij het herkennen van sprekers of gezichten, gebruikt het NFI als referentiemateriaal alleen zelf verzamelde gegevens waarvan bekend is waar die vandaan komen. ‘Er is wetgeving over wat wel en niet mag, daar houden we ons aan. Je moet je ook altijd afvragen wat proportioneel is.’ Staatssecretaris Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) wil dat met AI goede dingen worden gedaan. Zoals bijvoorbeeld het wijzen van mensen op toeslagen die ze mislopen. Ypma denkt dat het NFI het goede doet met AI: “Wij helpen bij de waarheidsvinding. Met forensisch onderzoek proberen we duidelijk te krijgen wat er gebeurd is bij een misdrijf.’
Steeds meer data
De toepassing van AI zal het forensisch onderzoeksveld de komende jaren ingrijpend veranderen, denkt Ypma. Zowel bij de digitale als de analoge onderzoeksgebieden. ‘Ik denk dat AI zorgt voor een nog betere waarheidsvinding. AI is objectief en met AI kan je een efficiencywinst halen, waardoor je kan bijdragen aan de waarheidsvinding in meer strafzaken.’
‘AI wordt in de toekomst net zoiets als Office’
Het gebruik van AI zal in de toekomst alleen maar toenemen, is de verwachting van Ypma. ‘Er wordt steeds meer mogelijk met AI. Ik verwacht dat er steeds meer AI nodig is om de steeds grotere hoeveelheden data te verwerken. Je moet wel goed nadenken over hoe en waar je het inzet. Daar moet je transparant over zijn.’ Dat zal veel van werknemers vragen. Forensisch onderzoekers moeten straks niet alleen kennis hebben van hun primaire vakgebied, maar ook van AI. ‘Ik denk dat het net zoiets is als Office. Vroeger bestond het niet. Nu gebruikt iedereen het. Iedereen kan er ook mee werken. AI wordt straks ook standaard. Niet iedereen kan het wellicht zelf maken, maar iedereen kan het wel gebruiken. Het wordt steeds normaler.’
Klein beginnen
Ypma is voorstander van het reguleren van algoritmes. Hij verwacht niet dat er eisen gesteld zullen worden waar het NFI zich niet aan kan houden: ‘De aankomende Europese regelgeving is al vergaand. Tegelijkertijd moeten we oppassen niet te bureaucratisch te worden. Het invullen van alle vereiste documenten schept veel werk. Dan loop je het risico dat er mensen of organisaties zijn die er niet aan beginnen en er kansen onbenut blijven. Dat zou zonde zijn.’
Heeft Ypma nog een advies aan andere overheidsorganisaties? ‘Kijk wat mogelijk is, ga experimenteren op beperkte schaal. Deze technologie is niet te stoppen, mis de boot niet. Het gaat lang niet alleen om het algoritme zelf, maar juist ook om hoe je het gebruikt. Je kan er bij de juiste toepassing echt mooie dingen mee doen. Zelfs dingen die niemand eerder voor mogelijk had gehouden.’
Voetnoten
[1] AI zijn alle algoritmes die intelligent gedrag vertonen.
