Het Brusselse moeras


In Het Brusselse moeras. Achter de schermen van de macht in Europa leggen Tijn Sadée en Bert van Slooten bloot hoe het er werkelijk aan toe gaat in de Europese Unie. Het boek laat de dagelijkse Brusselse praktijk zien en geeft tegelijkertijd inzichten in de uitdagingen waar de EU voor staat aan de Europese rafelranden, ziet Dave van Ooijen.

De EU heeft de naam een ondoordringbaar bolwerk te zijn. Niet alleen voor burgers, ook voor de gemiddelde ambtenaar en politicus. Volgens de Brusselse filmregisseur Marc Didden is er een code nodig om het geheim van Brussel te ontcijferen. Alleen degenen met een code zouden volgens hem in staat zijn om in het bolwerk van de macht door te dringen.
De journalisten Tijn Sadée en Bert van Slooten hebben in hun onlangs uitgekomen boek Het Brusselse moeras. Achter de schermen van de macht in Europa een stukje van die code weten te ontcijferen. Ze werkten ruim tien jaar als correspondent voor televisie en krant in Brussel. In hun boek hebben ze hun jarenlange ervaring als correspondent gebundeld.

‘Zouden ze zich in Brussel dodelijk gaan vervelen?’

Bij hun vertrek naar Brussel werden ze door diverse vrienden gewaarschuwd. Ze gingen naar de stad van de blauwe kostuums, de anonieme eurocraten en de dossiervreters. Ze zouden zich dodelijk gaan vervelen. Niets bleek minder waar: uit hun boek blijkt dat ze zich op geen enkel moment hebben verveeld. Brussel bleek de ultieme droom voor een correspondent. Ze raakten verslaafd en verliefd op de stad en de EU. Spektakel- en hoofdpijndossiers gingen naadloos in elkaar over. Het vlot geschreven boek, dat een unieke blik achter de schermen van één van de machtigste politieke bolwerken ter wereld werpt, laat evenwel ook zien dat de Europese Unie het geopolitieke beleid schromelijk heeft verwaarloosd.

Achter de schermen
Hoewel de titel van het boek verwijst naar een plek die ooit begon als nederzetting in een moeras, groeide Brussel uit tot de hoofdstad van de Europese Unie. De stad waar dag en nacht in de wandelgangen wordt geschaafd aan wetten en politieke deals die het leven van ruim 450 miljoen Europeanen bepalen. De stad en de EU zijn volgens mij echter niet zozeer als een ‘moeras’, waar men in kan verdrinken, te duiden. Het is eerder een doolhof of een labyrint. Een denkbeeldig gebouw met een ingewikkeld stelsel van gangen en kamers waar men zonder plattegrond snel in kan verdwalen.

‘Wetten worden in elkaar gedraaid als worsten in een worstenfabriek’

Het Brusselse moeras vertelt wat er achter de schermen van de macht gebeurt. Het vertelt verhalen over topambtenaren, zoals Klaus Welle, de hoogste ambtelijke baas van het parlement. En over Nederlandse ambtenaren, zoals Maarten Verwey, Pieter de Gooijer, Alexander Italianer, Gert-Jan Koopman en Angelina Eichhorst, die achter de schermen een belangrijke rol hebben gespeeld in tal van besluiten die de EU heeft genomen. En ook de rol van Europarlementariërs wordt niet vergeten. Het boek beschrijft verder de vele types die rond de EU-instellingen rondzwerven om een graantje mee te pikken. De lobbyisten, denktankers, speechschrijvers, onderduikers en politieke sjacheraars in de marge. Het zijn verhalen over hoe in koffiezaken, restaurants en morsige cafés wetten en regelingen in elkaar worden gedraaid, als worsten in een worstenfabriek. Wetten en regelingen die het leven van tal van Europeanen op z’n kop zet, van Estland tot Bulgarije.

Honingpot
Als vergaderstad bij uitstek, met hoofdkwartieren van de EU, de NAVO, ngo’s en lobbykantoren, is Brussel een intens draaiende economie. De duizenden hotels, restaurants, cafés en conferentiezalen faciliteren de levendige bubbel van diplomaten en lobbyisten. De aanwezigheid van de Europese Unie, de NAVO en alle daaraan gekoppelde instellingen genereert ruim 20 procent van de Brusselse economie en bijna een kwart van de werkgelegenheid in de regio. Er werken ruim 50.000 ambtenaren voor de EU. En bij de start van ieder nieuw EU-seizoen arriveren in september weer duizenden nieuwkomers. Afhankelijk van het dossier reizen uit alle 27 EU-landen de vakministers gemiddeld twee keer per maand naar Brussel of Luxemburg voor overleg.

‘Tussen nieuwe en oude EU-landen zijn enorme culturele, politieke en historische verschillen’

Daarnaast is er de terugkerende EU-top, een tweedaags spektakel met helikopters, geblindeerde auto’s en gillende sirenes. Het betreft het maandelijks overleg van regeringsleiders op donderdag en vrijdag. Tijdens de EU-top van de Europese Raad worden de grote lijnen van het buitenland- en veiligheidsbeleid van de EU uitgezet. Voorafgaand daaraan hebben de Permanente Vertegenwoordigers van de 27 EU-landen (de PV’s) elke woensdag en vrijdag overleg over de meest gevoelige dossiers zoals migratie, buitenlandbeleid en Europese begroting. Elke dag voorafgaand aan dit PV-overleg, dus op dinsdag en donderdag, buigen hun plaatsvervangers zich over dossiers zoals landbouw, transport, sociale zaken en milieu. Volgens Sadée en Van Slooten is Brussel een honingpot voor speechschrijvers, lobbyisten en andere praatjesmakers.

Europa’s rafelrand
Een van de onderdelen van het boek dat een interessante en boeiende inkijk geeft in de verschillen en uitdagingen waar de EU voor staat betreft het deel over Europa’s rafelrand. In dit deel gaan Sadée en Van Slooten in zes paragrafen in op het dagelijkse leven en de politiek in de vanaf 2004 nieuw toegetreden EU-landen Estland, Letland, Litouwen, Slovenië, Roemenië en Hongarije. Het contrast met het oude Europa, de landen in West-Europa waarmee de EU na de Tweede Wereldoorlog groot is geworden, wordt in deze hoofdstukken pijnlijk duidelijk. Op basis van werkbezoeken aan deze landen en interviews met politici, regeringsleiders, journalisten en commentatoren worden vooral de culturele, politieke en historische verschillen met West-Europa zichtbaar.
Zowel cultureel, politiek, geschiedenis, economie, rechtsstaat, en soms qua grootte, zijn er ook tal van overeenkomstige vraagstukken waar regeringsleiders mee worstelen. Zo beschrijven Sadée en Van Slooten het bijzondere gesprek dat zij hadden met Andrus Ansip, premier van Estland. Op de valreep van hun vertrek naar Estland hadden ze van een Estse collega in Brussel een ‘regeringsnummer’ gekregen. Ze dachten de een of andere ambtenaar aan de lijn te krijgen, maar tot hun verbazing kregen ze direct Andrus Ansip aan de lijn. Binnen een etmaal zaten ze bij hem op de kamer. Er was geen woordvoerder of spindoctor te bekennen. Het is een voorbeeld van een nieuwe bestuurscultuur in een land dat in sneltreinvaart van een verarmde Sovjetrepubliek na de onafhankelijkheid in 1991 veranderde in een land waar online wordt gestemd en beschikt over volledig digitale patiëntendossiers en virtueel burgerschap. Een voorbeeld dat men in tal van andere EU-landen probeert te volgen.

Nieuwe koude oorlog
Sadeé en Van Slooten behandelen helaas maar zijdelings de militaire ontwikkelingen in Europa. Deze zijn evenwel van groot belang om de huidige spanningen aan de grens met Oekraïne te begrijpen. De basis van de spanningen werd al dertig jaar geleden gelegd. Met de val van de Berlijnse muur in 1989 viel langzaam het machtsblok van de Sovjet-Unie uiteen. Na de val van de muur werden in 1990 en 1991 maar liefst 14 landen in Oost- en Midden-Europa onafhankelijk. Een aantal van hen, zoals Estland, Letland, Litouwen, Slovenië, Roemenië en Hongarije, werden een paar jaar later (1995) lid van de EU. Alleen Oekraïne en Georgië werden geen lid van de EU. Met Oekraïne werd door de EU nog wel een samenwerkingsovereenkomst getekend.

‘Oekraïne en Georgië bleven achter en werden rijp voor gestook door Rusland’

De overeenkomst zorgde voor vergaande politieke en economische samenwerking. Naast lid van de EU werden een aantal jaren later tal van Oost- en Midden-Europese landen ook lid van de NAVO. Zo werden in 1999 Polen, Tsjechië en Hongarije lid. In 2004 traden Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slowakije en Slovenië toe. En in 2009 volgden Albanië en Kroatië. De enige landen die geen lid werden van de NAVO waren (opnieuw) Oekraïne en Georgië. Het maakte de positie van deze landen er niet beter op. Ze werden rijp voor gestook door Rusland. De uiteindelijke annexatie in 2014 van het tot Oekraïne behorende schiereiland de Krim vormde, samen met het door Rusland gesteunde pro-Russische verzet in de Donbas, het fysieke begin van een nieuwe koude oorlog. De op de Krim liggende stad Jalta, waar aan het eind van de Tweede Wereldoorlog het naoorlogse Europa werd verdeeld, zou best wel eens opnieuw de plaats voor een nieuwe machtsverdeling in Europa kunnen worden. De politieke strijd zou zich zo maar van Brussel naar de uitgestrekte Pripjatmoerassen in het noordwesten van de Oekraïne, de grootste moerassen van Europa, kunnen verplaatsen.

Geopolitiek
Werd met de val van de muur van Berlijn nog door de Amerikaanse politieke denker Francis Fukuyama gesproken over het einde van de geschiedenis, met de toenemende spanningen aan de grens van Oekraïne is de geschiedenis weer helemaal terug van weggeweest. Het lezen van Het Brusselse moeras. Achter de schermen van de macht in Europa maakt duidelijk dat de EU aan de ene kant moet zien te balanceren tussen de politieke, historische en culturele verschillen tussen West- en Oost-Europese landen. Aan de andere kant maakt het duidelijk dat de EU haar politieke doelen tevens zal moeten zien te bereiken op basis van geografisch gefundeerde argumenten. Het lezen van Het Brussels moeras biedt argumenten om zowel de wetenschappelijke bestudering als de politieke praktijk van geopolitiek beleid in ere te herstellen.

Bibliografie
Tijn Sadée en Bert van Slooten, Het Brusselse moeras. Achter de schermen van de macht van Europa, Uitgeverij Prometheus, 258 pagina’s.

Vond je dit artikel interessant? Lees alle artikelen van: Dave van Ooijen
Deel dit artikel

Er zijn nog geen reacties op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*