Tegenspraak maakt sterker

Maar je moet het wel durven 

Het succes of het falen van een project of programma kent vele vaders en moeders. Een van de indicatoren is de mate waarin een team groupthink en een tunnelvisie weet te vermijden en openstaat voor andere invalshoeken. Verrassend is dat de drempel om een frisse blik van buiten te organiseren nog altijd hoog is. Tegenspraak maakt sterker.

‘Zoek tegenspraak’ luidt een van de tien lessen die Eberhard van der Laan als burgemeester van Amsterdam in 2011 trok uit het debacle van de Noord/Zuidlijn. Voorkom schijnzekerheden, miscommunicatie en naar binnengericht denken door externe dwarskijkers uit te nodigen. Tegenspraak maakt juist sterker.
Ook Jo Bos, auteur van het boek Projectmatig Creëren adviseert om bij een faseovergang een zogenaamd ‘Eiland van reflectie’ te organiseren. Op dat eiland wordt stilgestaan en terug- en vooruitgeblikt. Succesvolle teams onderscheiden zich, zo schrijft hij, door hier tijd voor te maken.

Blinde vlekken
Inmiddels zijn er verschillende vormen van kritische reflectie ontwikkeld, zoals de Gateway Review, het Spiegelen en Dwarskijken. Bij Dwarskijken staat meer dan bij de andere vormen van reflectie het projectteam en het collectieve leerproces centraal. Externe experts bevragen de projectteamleden en gezamenlijk reflecteren zij op thema’s die de dwarskijkers opvallen. De zogeheten verwonderpunten. Dit levert in korte, interactieve sessies inzichten op die meteen toepasbaar zijn. Zijn we nog bezig met de bedoeling, hebben we blinde vlekken, verstaan we elkaar wel, zijn de rollen en verantwoordelijkheden helder?
Niet alleen de harde aspecten van inhoud en procedure komen aan bod, maar ook de onderlinge verhoudingen en het werkklimaat worden bespreekbaar gemaakt. Dit vanuit de overtuiging dat nieuwe inzichten beter beklijven als je ze actief ‘ervaart’ dan wanneer je ze leest of aanhoort.

Snelheid
Afgelopen jaar experimenteerde de provincie Zuid-Holland met dwarskijksessies over de verstedelijkingsstrategie, de transitie van een bedrijventerrein, een meerjaren beheerprogramma groen, de ontwikkeling van een stationsgebied en herinrichting van een provinciale weg. Adrien Maas, de initiator van de pilot, vertelt dat een Dwarskijksessie bijdraagt aan het lerend vermogen van een team en helpt om bewuster en beter voorbereid de volgende fase in te gaan. ‘De provincie verkiest de blik van externe in plaats van interne dwarskijkers omdat collega’s zich sneller voegen naar de mores van de eigen organisatie. We zoeken echt  naar een andere invalshoek. De snelheid van de methodiek, in één dag klaar, wordt ook zeer gewaardeerd,’ aldus Maas.

‘Zijn we nog bezig met de bedoeling, hebben we blinde vlekken, verstaan we elkaar wel?’

Dwarskijken als onderdeel van de interne kwaliteitsborging is waardevol, zo concludeerden ook opdrachtgevers en p-managers op een minisymposium dit voorjaar. Tjeerd Roozendaal, directeur projecten en programma’s van Rijkswaterstaat en Taco Vergeer, directeur projecten bij Boskalis benoemden in hun pitch de kracht van het instrument. Naast de bekende technische productgerichte risicoanalyses menen zij dat dwarskijken bijdraagt aan de verbetering van de procesgang en aan een open werkklimaat waarin kritische geluiden worden omarmd. Volgens Taco Vergeer is dat is nog urgenter geworden omdat ook technische projecten vele stakeholders kennen. Daardoor is aandacht voor interactie en meer zachte, informele aspecten ook bij civieltechnische projecten een belangrijk aandachtspunt geworden.

Dwarskijk-paradox
Ondanks de positieve reacties op Dwarskijken is de drempel om tegenspraak te organiseren hoog. We horen terug dat collega’s denken dat er iets aan de hand is als externen zich buigen over een project. Of dat Dwarskijken geframed wordt als beoordelend en controlerend. Te veel tijd, energie en geld zou kosten in de hectische periode voor een faseovergang. Daartegenover staat dat het zoeken van tegenspraak ook veel oplevert; een extra check op de aanpak van een opgave en een bijdrage aan professionalisering van een p-team. Maar er lijkt ook sprake van een paradox; gesloten projecten en programma’s die het meest gebaat zijn bij kritische reflectie, grijpen niet snel naar het instrument. Dwarskijken is daarmee ook een indicator voor een open werkcultuur met ruimte voor andere geluiden en voor collectief leren.
Mijns inziens is het zoeken van tegenspraak een teken van kracht en vergroot het de kans op succes van een project of programma. En daar gaat het toch om?

Vond je dit artikel interessant? Lees alle artikelen van: Fike van der Burght
Deel dit artikel

Er zijn 7 reacties op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*

    ">P. Vandenberghe
    Communicatie- en beleidsadviseur bij de Vlaamse overheid

    Prachtig project zeg, dat Dwarskijken NL. Mooi het hier te ontdekken via Platform O (bonus hulde). En nodig, want zonder frictie leer je niet, zonder “conflicten” krijg je niet het achterste van de tong te zien van de mensen waarmee je wilt cocreëren, laat staan wat er op te lossen is.

    En ik heb ’n verwijzing naar dit artikel toegevoegd aan mijn blogpost van gisteren over “bubblethink”: https://toecomst.wordpress.com/2018/10/01/over-bubblethink-en-false-facts/ :-)

    02 okt 2018
    ">Peter van der Knaap
    Directeur-bestuurder

    Goed stuk! Het belang van tegenspraak wordt vaak onderschat. Ik schreef er eerder een essay over: Leren van tegenspraak en tegenwicht: http://petervanderknaap.nl/nl/Essay.html

    13 sep 2018
    ">Fike van der Burght

    Dank Peter voor de reactie. Ik lees in je essay (uit 2009) bij de conclusies dat:
    ‘Voor duurzaam en wederzijds leren betrokkenheid en ruimte nodig is: alleen dan kunnen professionals op een goede manier tegenwicht bieden aan de dwingende werking van prestatieindicatoren, targets en wetgeving.’
    Zie jij een beweging om daar ruimte voor te maken? Welke trigger is nodig om tegenspraak en dwarskijken te organiseren? Daarbij gaat het mij nadrukkelijk niet om dwarskijken omdat het moet van de baas.

    19 sep 2018
    ">Erik Pool
    Algemeen Secretaris OIM / Directeur Participatie

    Mooie bijdrage Fike. Tegenspraak ligt me na aan het hart. Binnen IenW maak ik hier expliciet werk van door middel van een serie essays over tegenspraak. Vorig jaar is ‘Weerwoord en waarheid’ verschenen, en op 27 september verschijnt ‘Liefde en leiderschap’. Door deze essays word ik soms gevraagd te spreken over dit onderwerp, bij andere departementen bijvoorbeeld, zoals twee weken geleden toen ik met SG Siebe Riedstra bij het ministerie van Justitie en Veiligheid de “Week van het onbesproken gedrag” mocht openen. Het is een actueel en populair thema. Frisse geluiden zijn nodig om als overheden steeds beter te worden in bijvoorbeeld onze bijdrage aan de grote transitievraagstukken. (De essays zijn interne publicaties maar op verzoek wel verkrijgbaar via esther.blaauw@minienm.nl

    12 sep 2018
    ">Fike van der Burght

    Dank voor de enthousiaste reactie. Ik vraag de essays op en kom graag een keer sparren over de mogelijkheid om dwarskijken te introduceren bij het ministerie van I&W. Zie ook Dwarskijken.nl

    19 sep 2018
    ">Christian van den Berg

    Hoi Fike,
    Leuk artikel. Ik deel je mening dat het een meerwaarde heeft om kritische dwarskijkers toe te laten.
    Het vergt kracht en zelfverzekerdheid om dat toe te laten.
    Waar ik nog naar zoek is, wat voor mogelijkheden je ziet om de paradox te doorbreken? Dat zou teams en projecten erg kunnen helpen.

    04 sep 2018
    ">Fike van der Burght
    Verandermanager

    Dat is niet zo eenvoudig Christian. Ik geloof niet in de werking van een van bovenaf opgelegde dwarskijksessie. Een team, p- manager of opdrachtgever moet er zelf om vragen. We vertellen graag en veel over de positieve ervaringen met dwarskijken.

    06 sep 2018