De toegang tot schuldhulpverlening voor zelfstandig ondernemers verschilt sterk per gemeente. Dat zegt de Nationale ombudsman in zijn rapport Zelfstandigen over de drempel. Veel zelfstandigen met problematische schulden weten de weg naar de gemeentelijke schuldhulpverlening niet te vinden.
Op 1 oktober 2020 hadden ruim 614 duizend huishoudens geregistreerde problematische schulden. Nieuwe instromers waren vaker dan eerst de zelfstandig ondernemers. Door de coronacrisis hebben veel zelfstandigen een zware tijd en kunnen gemeenten de komende jaren een toestroom verwachten. Vorig jaar zomer publiceerde de ombudsman een knelpuntenanalyse over de coronasteunmaatregelen. Daarover schreef hij in een artikel op platform Overheid dat hij verwacht dat door de coronacrisis meer zelfstandigen aanspraak zullen doen op schuldhulpverlening.
‘De verschillen tussen gemeenten zijn te groot’
In 2018 riep de ombudsman gemeenten al op om de toegang tot de schuldhulpverlening voor zelfstandigen te verbeteren. De ombudsman heeft nu gekeken of ondernemers laagdrempelig worden toegelaten tot de gemeentelijke schuldhulpverlening en of gemeenten hierbij de uitgangspunten uit de eerdere rapporten Een open deur? en het vervolgonderzoek Een open deur? Het vervolg in acht nemen. Tijdens tien werkbezoeken heeft hij gekeken of gemeenten bij het bieden van toegankelijke schuldhulpverlening duidelijk en open zijn en of de gemeente eerlijk en betrouwbaar is bij de verdeling van verantwoordelijkheden tussen publieke en private partijen rond schuldhulpverlening.
Verklein de verschillen tussen gemeenten
De verschillen tussen gemeenten zijn te groot, concludeert de Nationale ombudsman. Dat is niet uit te leggen. Zelfstandigen in dezelfde winkelstraat krijgen, als ze in verschillende gemeenten wonen, soms heel andere hulp. De vraag of een ondernemer uit de schulden komt hangt te veel af van de toevallige woonplaats. Volgens de ombudsman kunnen gemeenten veel meer gebruik maken van elkaars kennis en ervaringen. Gemeenten zouden moeten zorgen dat de schuldhulpverlening voor zelfstandigen voldoet aan de minimale eisen, die wij in ons rapport benoemen. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan de gemeenten erop aanspreken als ze daar niet aan voldoen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kan in samenwerking met de NVVK (de branchevereniging voor schuldhulpverlening, sociaal bankieren en bewindvoering) de ervaring- en kennisuitwisseling tussen gemeenten stimuleren.
Help ondernemers over de drempel
Zelfstandigen met problematische schulden ervaren, in sommige gevallen nog meer dan particulieren, stress en schaamte. Het gaat geregeld om een flinke schuldenlast en vaak lopen de ondernemers al lang rond met hun financiële problemen. Bovendien zijn ondernemers terughoudend met vragen om hulp en het delen van hun financiële gegevens. Ook is er een groep die zich wel bij het juiste loket meldt, maar voortijdig afhaakt. Niet elke gemeente is deskundig genoeg om zelfstandigen goed te helpen. De ombudsman pleit ervoor dat ondernemers meer op hen toegespitste aandacht en begeleiding krijgen. Ook vroegsignalering kan bijdragen aan een scherper beeld van de problemen bij zelfstandigen in de gemeente.
Wees eerlijk en betrouwbaar
De coronacrisis heeft extra zichtbaar gemaakt dat zelfstandigen zonder voldoende buffers risico lopen op financiële problemen. Zij zijn in de afgelopen periode sterker een beroep gaan doen op de gemeentelijke hulpvoorzieningen. De crisis heeft de urgentie bij gemeenten vergroot om de schuldhulpverlening meer toe te spitsen op deze doelgroep en bijvoorbeeld een ondernemersloket in te richten. De wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in 2021 met onder meer aandacht voor vroegsignalering en het expliciet benoemen van zelfstandigen als doelgroep, diende voor veel gemeenten als wake-up call. Veel gemeenten geven aan dat ze meer tijd nodig hebben om de dienstverlening aan zelfstandigen op orde te krijgen. Zo bleek tijdens ons onderzoek dat nog niet alle gemeenten beschikkingen afgeven aan zelfstandigen die worden toegelaten of afgewezen voor schuldhulp. Het is echter een wettelijke eis waaraan gemeenten horen te voldoen.
Neem verantwoordelijkheid
Veel gemeenten laten de dienstverlening geheel of gedeeltelijk uitvoeren door een externe partij. Daardoor is de verdeling van verantwoordelijkheden niet overal even helder. Externe uitvoering van taken ontslaat een gemeente niet van haar verantwoordelijkheid voor goede dienstverlening. Een actieve toezichthoudende rol van de gemeente op de kwaliteit van de dienstverlening is nodig als de taken door een externe partij worden uitgevoerd. Een gemeente kan zich nooit verschuilen achter het feit dat zij een taak heeft uitbesteed.
Investeer in eigen kennis en expertise
Zelfstandigen met schulden hebben gespecialiseerde begeleiding nodig om uit de schulden te komen. Gemeenten mogen meer investeren in hun eigen kennis en expertise op dit gebied, ook als ze de dienstverlening hebben uitbesteed. Sommige gemeenten verlenen die hulp al langer, maar andere doen dat nog maar sinds kort. Zij moeten hun deskundigheid nog opbouwen. Al met al is de kennis en expertise dus bij veel gemeenten slechts beperkt aanwezig en soms is die onvoldoende verankerd in de organisatie. Dit maakt gemeenten kwetsbaar en soms te afhankelijk van de externe partij.
Zorg voor een breed aanbod
Eigen kennis en expertise kan helpen voorkomen dat zelfstandigen voortijdig afhaken. Als een zelfstandige merkt dat de medewerker van de gemeente beschikt over kennis van zaken en zijn situatie begrijpt, zal zijn vertrouwen toenemen. Daarnaast is het van belang dat gemeenten beschikken over een breed aanbod van gerichte hulp bij financiële problemen van zelfstandigen. Als de reguliere schuldhulpverlening niet aansluit bij de specifieke situatie van de zelfstandige, zoekt de gemeente actief naar andere mogelijkheden om de zelfstandige te helpen met zijn financiële problemen. Een brede, integrale aanpak is de sleutel om de zelfstandige goed van dienst te kunnen zijn. Daartoe is samenwerking nodig met ketenpartners die het aanbod kunnen helpen verbreden. Gemeenten kunnen niet overal zelf in voorzien.
Goede kwaliteitsborging en klachtbehandeling
Voor verdere ontwikkeling van de schuldhulpverlening aan zelfstandigen is een betrouwbaar systeem van kwaliteitsborging nodig. Onderdeel van dat systeem is dat gemeenten voorzien in goede dossiervorming, dat zij de resultaten regelmatig evalueren ten behoeve van verdere verbetering en dat zij de klanttevredenheid in kaart brengen.
Gemeenten dienen de klachtenprocedure te beschrijven in hun beleidsplan en op hun website. In alle gevallen waarin de klachtbehandeling plaatsvindt door de externe partij, blijft de gemeente ook zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van de klachtbehandeling. De gemeente grijpt in zodra zij de indruk heeft dat er iets niet goed gaat in de klachtbehandeling. De burger moet altijd bij de gemeente terecht kunnen als hij bij de externe uitvoerende partij niet verder komt met zijn klacht.
*Dit artikel is geschreven door Meike Bokhorst (projectleider bij de Nationale ombudsman), Hillechien van Dijk, Paula Breedveld, Bo Beke, Edwin Jonkman en Janneke van Veen (allen onderzoeker bij de Nationale ombudsman).
