Wat gebeurt er als collectieve voorzieningen worden opgeofferd aan eenzijdige financiële motieven? De sluiting van zwembad Mosaqua in Gulpen-Wittem roept fundamentele vragen op over bestuurlijke afwegingen, burgerparticipatie en de omgang met het algemeen belang. Deze casus laat zien hoe een gesloten proces, politieke verdeeldheid en gebrek aan transparantie kunnen leiden tot besluitvorming die haaks staat op de wensen van de samenleving.
Beeld PxHere
Politici moeten voortdurend keuzes maken. Maar: kiezen is delen en verliezen. Wie bijvoorbeeld vooral kiest voor de economie verliest meestal op andere terreinen, zoals leefomgeving en milieu. Ook op gemeentelijk niveau speelt dit in toenemende mate. Lokale bestuurders moeten vaak afwegingen maken rond schaarse ruimte, uiteenlopende maatschappelijke behoeften en schaarse budgetten (dat laatste onder meer als gevolg van bezuinigingen van de rijksoverheid).
In toenemende mate zijn belangrijke en zelfs noodzakelijke collectieve voorzieningen hier de dupe van. Er zijn voorbeelden te over op het vlak van sport en culturele voorzieningen, natuur, recreatie en speelmogelijkheden maar ook op het vlak van de veiligheid. Aan de hand van een specifiek voorbeeld, het zwembad Mosaqua in de gemeente Gulpen- Wittem, laten we zien hoe zoiets uitpakt als er sprake is van een eenzijdige afweging. Een voorbeeld dat helaas exemplarisch is.
Kiezen is delen en verliezen
Al sinds 1992 ligt het zwemparadijs Mosaqua mooi gelegen in het heuvelland van Zuid-Limburg. Binnen- en buitenbaden, ligweiden voor sport, diverse glijbanen en wellness worden structureel jaarlijks bezocht door ruim 240.000 gasten, waaronder kinderen die zwemles krijgen, volwassenen die regelmatig komen zwemmen en vele toeristische recreanten uit binnen- en buitenland. Niet alleen dus een betekenisvol toeristisch recreatief attractiepunt in het regionaal aanbod maar ook een ontmoetingsplaats voor de jeugd, plek om te leren zwemmen voor de gehele omgeving en fitnessfaciliteit voor senioren en inwoners met een beperking. Dit enige zwembad in het heuvellandgebied van Zuid-Limburg ligt in de gemeente Gulpen-Wittem.
Sluiten en slopen
Hoewel het coalitieakkoord 2022 er geen melding van maakt heeft het college van B&W eind vorig jaar besloten om per direct Mosaqua te sluiten en te slopen. Gesteund door de coalitiepartijen is dit plan met 8 tegen 7 stemmen in de raad aangenomen (begin november 2024). De gehele coalitie was voor en de gehele oppositie tegen. Dit roept diverse vragen op. Wat ligt hieraan ten grondslag? Hoe is het proces verlopen? Wat vinden de burgers hiervan? Wat zijn de consequenties? Wat is de bestuurscultuur? Hoe nu verder?
Nut en noodzaak van de ingrijpende beslissing werden door de verantwoordelijk wethouder toegelicht op basis van volgens hem onverantwoorde financiële consequenties (structureel 550.000 euro per jaar) en daarmee hoge kosten per inwoner als de zwemvoorziening niet spoedig gesloten en gesloopt zou worden. Achterliggende gedachte hierbij was om grond vrij te spelen voor woningbouw (in een krimpgemeente, zie onder). Een externe adviseur is door de gemeente ingehuurd om een advies voor te bereiden over Mosaqua, die later opnieuw werd gevraagd als voorzitter van de latere toetsingscommissie die moest beoordelen of het plan om Mosaqua te sluiten en te slopen op goede gronden berustte.
De gemeente Gulpen-Wittem kent een stevige bevolkingsafname (in 2000: 15500 inwoners en 2024: ongeveer 14000 inwoners). Gulpen- Wittem is dus al jaren een structurele krimpgemeente, maar de jaarlijkse verplichting van de gemeente aan het zwembad is vrij minimaal, namelijk per saldo rond 150.000 euro per jaar. Op een totale gemeentelijke begroting van 49 miljoen euro betekent dit dus 0,3 procent. Ter vergelijking: de kosten voor bestuur en organisatie van de gemeente bedragen ruim 14 miljoen ofwel ongeveer 29 procent van de begroting. Bij nut en noodzaak van het sluiten en slopen voorstel van B&W kunnen daarom stevige kanttekeningen geplaatst worden.
Geen openheid van zaken
Ondanks een Woo-verzoek bleef het proces om tot dit besluit te komen schimmig. Niet alleen was er vooraf geen openheid van zaken met onder meer jarenlange besloten raadsvergaderingen, maar ook in latere fasen is sprake van een gesloten proces. Het openbare debat in de raad werd gekenmerkt door een gebrek aan inhoud, onvoldoende oriëntatie op alternatieve oplossingsrichtingen en het ontbreken van burgerparticipatie. Voorts viel op de verwijtende, niet-constructieve houding van de wethouder en burgemeester richting tegenstanders van sluiting, betrokken burgers en de curator.
Evident was dat de inwoners van de gemeente nagenoeg unaniem tegen het sluiten en slopen van het zwembad waren (advertentie G&G enquête BA of www.burgeralliantiegw.nl). De Burger Alliantie Gulpen-Wittem (BAGW) stelde zich weerbaar op en wees hierbij niet alleen op de sociale, recreatieve, toeristische aspecten maar ook gezondheid en de veiligheid van kinderen die in deze regio geen zwemles meer zouden kunnen krijgen. Daarbij heeft de BAGW meermalen gewezen op de steeds weer eenzijdige voorstelling van zaken met betrekking tot de kosten van het zwembad.
De niet-constructieve houding van de wethouder en burgemeester viel op
Zowel procesgang, omgangsvormen als vasthoudendheid aan eerder ingenomen bestuurlijke standpunten, zonder oog voor externe/alternatieve of creatieve oplossingsrichtingen wijzen op een (haast regenteske) top-down bestuurscultuur. Dat dit de verhoudingen in de samenleving verhardt en het vertrouwen in het lokale bestuur en de bestuursleden verder ondermijnt is een logisch gevolg. Ook de curator die na begin november door het aangevraagde faillissement van het zwembad in beeld kwam heeft het onduidelijke proces, onjuiste informatieverstrekking en het gebrek aan oplossend vermogen in de vorm van het verkennen van een doorstart benadrukt.
De druk op B&W werd dusdanig groot in maart 2025 dat zij het dossier hebben overgedragen aan de raad, waar alle partijen nu gaan voor de continueringsmogelijkheid. In het belang van de collectieve nutsfunctie van het bad (een publieke zaak), dient de raad nu concreet de condities voor continueren te gaan faciliteren.
Nu wordt er met een zevental gegadigden gesproken over continuering van Mosaqua. Een vooralsnog hoopvolle ontwikkeling, die bij een open proces natuurlijk veel eerder op gang had kunnen worden gebracht.
Lessen uit deze casus
Voor een gemeentelijk beleidsproces met betrekking tot een kwestie rond een collectieve voorziening is van belang de volgende punten in acht te nemen.
- Onderzoek en onderbouw nut en noodzaak
Voordat een verandering van functie of bestemming wordt overwogen, moet eerst gedetailleerd en objectief worden vastgesteld wat de nut en noodzaak zijn voor alle betrokken partijen. Besluiten met verstrekkende gevolgen, zeker voor collectieve nutsvoorzieningen, moeten stevig onderbouwd zijn met feiten en alternatieve scenario’s.
2. Vermijd vooringenomenheid en vroegtijdige afspraken
Neem geen intern bestuurlijk standpunt in voordat een open afweging is gemaakt. Vermijd het maken van vroegtijdige bilaterale afspraken met belanghebbende bouwers of projectontwikkelaars over de alternatieve invulling van gronden. Vooringenomen besluitvorming ondermijnt het draagvlak en kan averechts werken.
3. Zorg voor een open en transparant beleidsproces
Betrek alle relevante partijen, inclusief burgers, vanaf het begin bij het besluitvormingsproces. Creëer een open beslisruimte waarin ruimte is voor inhoudelijke en constructieve dialoog, creativiteit en volwassen omgangsvormen op basis van een gelijk speelveld.
4. Voorkom een gesloten bestuurscultuur
Deel tijdig alle relevante informatie met de gemeenteraad, betrokken burgers en andere belanghebbenden. Beleidsontwikkeling en besluitvorming moeten transparant en toegankelijk zijn, om wantrouwen en polarisatie te voorkomen.
5. Weeg het algemeen belang zwaarder dan particuliere of commerciële belangen
De gemeente is er van en voor haar burgers. Besluiten moeten gebaseerd zijn op het collectief burgerbelang, en niet op het belang van enkelen of van commerciële partijen.
6. Bouw aan wederzijds vertrouwen
Succesvolle projecten kennen vele vaders, mislukte projecten zijn wees. Een open, goed onderbouwd en breed gedragen besluitvormingsproces vormt de basis voor wederzijds vertrouwen tussen burgers en bestuurders, en vergroot het bestuurlijk draagvlak voor toekomstige besluiten. Realiseer je daarbij dat een besluit dat alleen steun heeft gekregen van de coalitiepartijen meestal berust op een minderheid van de burgers (in Gulpen-Wittem 1/3), want de meerderheid heeft ofwel niet gekozen of gekozen voor de oppositie (in Gulpen-Wittem 2/3).
Hoe verder in Gulpen-Wittem?
Dat er fundamenteel wat moet veranderen in Gulpen- Wittem is voor ons evident. Niet alleen zal bestuurlijke ruimte en ondersteuning voor continuering van Mosaqua geschapen moeten worden. Ook zal de relatie tussen gemeentebestuur, politiek en inwoners herijkt en versterkt moeten worden. Belangrijkste voorwaarde hiervoor is het scheppen van een bestuurscultuur die open beleidsontwikkeling mogelijk maakt. Daarbij is van essentieel belang dat de invloed van burgers op beleid en bestuur wordt vergroot. Al vele jaren worden de middelen die voor burgerparticipatie zijn gereserveerd niet volledig worden gebruikt, ga daarmee dus aan de slag. Dat is niet alleen in het voordeel van de inwoners maar ook van de gemeente Gulpen–Wittem zelf.
Geef een reactie