‘We zorgen dat burgers krijgen waar ze recht op hebben’, schreef de Sociale Verzekeringsbank (SVB) 23 september 2019 op z’n website. Dat is anders dan we gewend zijn van overheden. De norm is dat je zelf moet zorgen dat je krijgt waar je recht op hebt. Je moet elke regeling kennen, aanvragen en je recht aantonen. Zelfs nu de overheid dat meestal al weet, omdat ze zoveel gegevens over ons heeft.
Bij het algemeen ouderdomspensioen (AOW) doet de SVB dit nu anders. Een maand of vier van tevoren stuurt de SVB een brief. Die gaat naar de berichtenbox op mijnoverheid.nl als die geactiveerd is, maar als een maand tevoren nog geen AOW is aangevraagd, dan stuurt de SVB altijd een brief per post. Wie een maand na de pensioengerechtigde leeftijd nog geen aanvraag heeft gedaan, krijgt een telefoontje. In een enkel geval volgde vorig jaar zelfs een huisbezoek.
Je zou kunnen denken dat zulk proactief optreden lijkt op geld uitdelen. Wie geen aanvraag doet, zal het wel niet nodig hebben. Zo is het niet. Deze mensen hebben soms moeite met lezen en schrijven of ze kunnen de weg niet vinden in de digitale overheid. Het zijn oudere mensen die door ziekte, gebreken en andere redenen de administratieve hobbels niet weten te nemen.
‘De overheid kan haar kennis inzetten om ons leven makkelijker te maken’
Je zou kunnen denken dat het een soort moreel principe is dat mensen moeite moeten doen om geld te krijgen, al heb je er recht op. Maar dat is een vreemde gedachte, waar het gaat om administratieve lasten. Formulieren invullen en regelingen moeten begrijpen, zijn onbedoelde gevolgen. Die lasten zijn noodzakelijk bij gebrek aan een beter systeem, geen tegenprestatie. En er is nu een beter systeem mogelijk.
De goede kant van een overheid die zoveel van ons weet, is dat ze die kennis kan inzetten om ons het leven makkelijker te maken. Dat gebeurde al wanneer we moeten betalen. Onze belastingaangifte vult de Belastingdienst zoveel mogelijk voor ons in. Maar de overheid weet natuurlijk ook al van tevoren of we recht hebben op zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en op algemeen ouderdomspensioen.
Het niet gebruiken van rechten is een belangrijke oorzaak van schuldproblematiek. En schulden leiden tot relatieproblemen, psychische en lichamelijke klachten en tot maatschappelijke problemen als criminaliteit en huiselijk geweld. Alle reden dus om te zorgen dat mensen krijgen waar ze recht op hebben, zowel voor de individuele burger, als voor het collectief.
Nu is dit natuurlijk een klein succes. Het aantal mensen dat geen AOW aanvraagt is miniem. Maar de gegevensberg van de overheid ook gebruiken om de burger van dienst te zijn, dat is een totale transformatie van het denken. Al is precies daar nog werk te doen, want een medewerker zei me: ‘dit hoort natuurlijk niet tot onze kerntaak.’
*Deze column verscheen oorspronkelijk op 5 oktober 2019 in het Financieele Dagblad.
Stichting Kafkabrigade verzorgt ook masterclasses over digitalisering en behoorlijk bestuur. Klik hier voor meer informatie.
