Uit het onderzoek Tonen van de top dat dr. Leonie Heres (Radboud Universiteit/ Universiteit Utrecht) in opdracht van het Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) van het CAOP heeft uitgevoerd blijkt dat topambtenaren denken dat ze een duidelijk voorbeeld zijn en genoeg ethische sturing geven. Medewerkers beleven dat echter heel anders. Topambtenaren moeten daarom meer moeite doen om zichtbaar te zijn als voorbeeldfiguur, zich vaker en explicieter uitlaten over integriteit en actiever leiding geven aan het integriteitsbeleid. De top moet zowel de juiste toon aanslaan als zich echt tonen. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit het onderzoek Tonen van de Top, de rol van topambtenaren in het integriteitsbeleid.
‘Ethisch leiderschap is meer dan alleen zelf integer handelen’
Dr. Leonie Heres (RU/UU): ‘Vaak denken topambtenaren dat ze door hun persoonlijke integriteit vanzelf al het goede voorbeeld geven. Maar daarmee overschatten ze hun eigen zichtbaarheid en hoe hun gedrag overkomt op medewerkers. De beeldvorming over het moreel leiderschap aan de top wordt door veel factoren beïnvloedt, en is eerder negatief dan positief. Zo versterkt media-aandacht voor integriteitsschendingen regelmatig het beeld dat ‘de top’ als geheel niet integer zou zijn. Topmanagers staan daarmee op voorhand 2-0 achter. Waar medewerkers een gebrek aan ethisch leiderschap ervaren, is dat meestal geen kwestie van kwade wil, maar eerder het gevolg van verkeerde beeldvorming en een misvatting bij topambtenaren over de meest effectieve managementstrategie.’
Wat is ethisch leiderschap?
Ethisch leiderschap is meer dan alleen zelf integer handelen. Ethisch leiderschap is actief integriteit in de organisatie bevorderen. Topmanagers die dat goed doen, zijn zowel een moreel persoon als een zichtbare morele manager. Dat vraagt meer van topmanagers dan zij meestal denken. Ethisch leiderschap is pas echt effectief als topambtenaren:
- hun voorbeeldgedrag zichtbaar maken voor medewerkers
- regelmatig expliciet met medewerkers integriteitskwesties bespreken
- consequent en zichtbaar handhaven bij integriteitsschendingen
- pro-actief het formele integriteitsbeleid ondersteunen
Neutraal leiderschap risicovol
Ontbreekt (actief) ethisch leiderschap, dan zien medewerkers de topambtenaar meestal als ethisch neutraal. Hoewel de topambtenaar zich integer gedraagt, vormt dat wel degelijk een reëel integriteitsrisico. Ethisch neutraal leiderschap ondermijnt het integriteitsbeleid en kan onbedoeld aanzetten tot integriteitsschendingen. Het vergroot de kans dat morele kwesties onvoldoende worden opgepakt, en maakt medewerkers sneller cynisch over integriteit.
Positieve effecten van ethisch leiderschap
Ethisch leiderschap heeft vooral positieve effecten. Het onderzoek toont aan dat ethisch leiders een wezenlijke bijdrage leveren aan de integriteit van hun organisatie. Het vergroot het veiligheidsgevoel, verbetert de cultuur en vermindert het aantal incidenten. Ook de effecten op de tevredenheid, motivatie, gezondheid en prestaties van medewerkers zijn positief.
