De Universiteit Utrecht, de Vereniging voor Bestuurskunde, de Vereniging voor Overheidsmanagement en platform O organiseren het Succesverhalenfestival 2021. Iedereen die betrokken is bij de publieke sector wordt uitgenodigd om waargebeurde, maar vooral ook mooi vertelde verhalen in te sturen over kleine en grote overwinningen in overheidsland. Scott Douglas beschrijft hoe verhalen geloofwaardig, relevant en invoelbaar moeten zijn.
Verhalenvertellers gezocht!
De Universiteit Utrecht, Vereniging voor Bestuurskunde, Vereniging voor OverheidsManagement, en Platform O organiseren het Succesverhalenfestival 2021. Iedereen die betrokken is bij de publieke sector wordt uitgenodigd om waargebeurde, maar vooral ook mooi vertelde verhalen in te sturen over kleine en grote overwinningen in overheidsland.
Verhalen kunnen worden ingestuurd tot 22 oktober 2021 via succesverhalen@uu.nl. Op 2 november volgt een literaire avond in de Openbare Bibliotheek van Utrecht, waar een jury bestaande uit Libris Literatuurprijswinnaar Murat Isik, bestuurskundige Mirko Noordegraaf, cultuurwetenschapper Iris van der Tuin en bibliotheekdirecteur Deirde Carasso hun favoriete inzendingen zullen delen. Kijk hier voor meer informatie en tips voor het schrijven.
Burgers, journalisten, ambtenaren en wetenschappers excelleren in het delen van verhalen over overheidsfalen. Anekdoten over idiote parkeerwachters, logge bureaucratieën of draaiende politici worden met enthousiasme uitgewisseld aan de keukentafel en vergadertafel. En die aandacht is begrijpelijk, want de fouten van de overheid kunnen grote gevolgen hebben.
Maar als we een betere overheid willen, zullen we ook goed moeten worden in het herkennen en doorvertellen van succesverhalen over de overheid. Om te markeren wat we wél willen en om te versterken wat goed gaat. Het uitlichten en verspreiden van die successen vraagt meer dan gepolijste woordvoerderpraatjes of benchmarks met prachtige staafdiagrammen; het vraagt om aansprekende verhalen die mensen kunnen en willen doorvertellen.
Een verhaal is het verslag van specifieke gebeurtenissen in een specifieke situatie, wat op zo’n manier wordt verteld dat een groter punt wordt gemaakt. In november 2017 berichtten kranten wereldwijd bijvoorbeeld over de treinmaatschappij uit Tokio die uitgebreid haar excuses aanbood voor een trein die twintig seconden te vroeg was vertrokken. Dit verhaal over die ene trein markeert de aandacht voor kwaliteit in het Japanse openbaar vervoer als geheel.
Volgens Yiannis Gabriël, onderzoeker van verhalen over organisaties, moet een aansprekend verhaal zowel geloofwaardig, invoelbaar als relevant zijn. Maar het is moeilijk zulke verhalen te vertellen over de grote, complexe organisaties die bezig zijn met de lastigste problemen in onze samenleving. Het vertellen van aansprekende succesverhalen over de overheid vraagt daarom om een nieuwe benadering.
Geloofwaardige verhalen zonder happy end
De klassieke structuur van een verhaal bestaat uit drie delen: Inleiding, Crisis en Resolutie. De film Shrek volgt deze structuur bijvoorbeeld prachtig. We maken kennis met de ogre Shrek die vrolijk in zijn moeras leeft. Dan wordt zijn leven overhoopgehaald door een kwaadaardige prins. Maar Shrek overwint de prins, krijgt zijn prinses en leeft nog lang en gelukkig.
‘De overheid werkt altijd aan een opvolging van problemen’
Een geloofwaardig verhaal over de overheid kan echter nooit zo’n bevredigende resolutie hebben. Een vrolijke film over de succesvolle inrichting van de verzorgingsstaat zou een donkere sequel moeten krijgen over de bureaucratische nachtmerrie die dezelfde verzorgingsstaat werd voor toeslagouders. Zoals de bestuurskundige Aaron Wildavsky al stelde; de overheid komt nooit toe aan een volledige oplossing, maar werkt altijd aan een opvolging van problemen.
Sheherazade, de vertelster van Duizend en Eén Nacht, laat echter zien hoe het anders kan. Zij werd gevangengehouden door de sultan en liet elke nacht een stukje van haar verhalen onafgemaakt, zodat hij steeds bleef vragen: ‘En toen?’ Nederlanders doen hetzelfde in het verhaal over het water. Eerst ging het verhaal over de verdediging tegen de zee. Toen ging het over het beschermen van ecosystemen. Nu verschuift het verhaal naar het omgaan met klimaatverandering. We vieren onze successen, maar het open einde blijft boeien.
Invoelbare verhalen zonder helden
Aristoteles betoogde dat goede verhalen een held nodig hebben. Centrale figuren als Superman en Wonder Woman zouden de luisteraar iemand geven om naar op te kijken. Maar in een hyperkritische democratie ligt elke politicus en ambtenaar onder het vergrootglas en worden helden snel weer van hun sokkel getrokken.
Of een grote overheidsprestatie, zoals de digitalisering van de inkomstenbelasting waardoor de meeste Nederlanders binnen enkele minuten klaar zijn, die het product is van vele, gezichtloze ambtenaren, managers en professionals. Het uitselecteren van één held doet dan geen recht aan hoe het succes feitelijk tot stand is gekomen dankzij de samenwerking van velen.
‘De mondige burger is een kritische consument én producent van verhalen geworden’
Maar in een verhaal hoeven helden er niet alleen te zijn voor de inspiratie (‘ik wil zijn zoals zij’), maar ook voor de identificatie (‘zij zijn net zoals ik’). Frodo, uit de boeken en films van In de Ban van de Ring, is bijvoorbeeld maar een zwak figuur in vergelijking met de tovenaars en elfen om hem heen. Maar hij geeft de lezer wel een invoelbaar perspectief op die wondere wereld.
Invoelbare verhalen over succes in de publieke sector moeten dus niet steeds het perspectief van de Grote Man of Vrouw kiezen. Bij verhalen over Buurtzorg Nederland en haar zelfsturende teams gaat het bijvoorbeeld vaak over de markante figuur van oprichter Jos de Blok, waarbij critici deze held dan weer van zijn sokkel proberen te trekken. Het echte verhaal van Buurtzorg kan beter worden verteld vanuit het perspectief van de lokale wijkverpleegkundige; dat geeft veel meer inzicht in hoe de organisatie werkt.
Relevante verhalen zonder grote boodschap
Verhalen ontlenen hun relevantie aan de Grote Boodschap die ze herbergen. In het klein leggen ze uit hoe de wereld werkt of zou moeten werken. Jean-François Lyotard constateerde echter al in 1978 dat er einde is gekomen aan zulke Grote Verhalen. Eenduidige wereldbeelden als socialisme, kapitalisme, of wereldbeschouwelijke zuilen zijn onvolmaakt gebleken in de afgelopen decennia. En de mondige burger is een kritische consument én producent van verhalen geworden.
Sommige politici en wetenschappers willen het Grote Verhaal hervinden, maar Lyotard pleitte ervoor om deze grootse verhalen te vervangen door een levendige uitwisseling van kleine verhalen. Juist een wervelwind van kleine succesverhalen rondom de overheid, met soms tegenstrijdige boodschappen, zou mensen kunnen boeien en een reservoir bieden voor reflectie en innovatie.
‘We moeten een nieuw soort verhalen leren vertellen’
Voor de versterking van democratie en participatie, bijvoorbeeld, kunnen we zoeken naar het Grote Verhaal voor democratie in de 21e eeuw. We kunnen ook de vele kleine succesverhalen, van Breskens tot Appingedam, herkennen en doorvertellen. Niemand hoeft dan zijn groot licht te laten schijnen over het vraagstuk als geheel, maar alle kleine verhalen gezamenlijk bieden een constellatie van lichtpuntjes waarop we kunnen navigeren.
Een ander soort succesverhaal delen
Succesverhalen zijn nodig om te kunnen markeren en versterken wat goed gaat binnen de overheid. Maar we moeten een nieuw soort verhalen leren vertellen. Verhalen die geloofwaardig zijn omdat ze nooit af zijn. Invoelbaar omdat ze gaan over het dagelijkse heldendom. En groots omdat ze gaan over de kleine successen.
*Deze publicatie is voortgekomen uit het onderzoeksproject Succesvol Bestuur op de Universiteit Utrecht. Dit project heeft financiering gekregen van de European Research Council (ERC) onder het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie (grant agreement No694266). Deze publicatie is gedeeltelijk gebaseerd op een artikel in Public Money & Management.
*Heb jij een succesverhaal dat verteld moet worden? Stuur het dan voor 22 oktober op naar succesverhalen@uu.nl.
Geef een reactie