Politici hebben verschillende afweermechanismen waardoor (soms zeer belangrijke) informatie uit de samenleving hen niet bereikt, stellen Rob van Engelenburg en Peter van Hoesel. Waarom handelen politici en ook ambtenaren zo? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat belangrijke informatie de politiek wel bereikt? In een reeks artikelen gaan verschillende auteurs op zoek naar antwoorden op die belangrijke vragen. Vandaag deel II: de casus Noordwijk, door Hans Stol.
Noordwijk ligt aan zee en heeft inmiddels na de fusie met Noordwijkerhout circa 45.000 inwoners. Van oudsher bestaat er een duidelijk verschil tussen de “binders” (Noordwijk Binnen) en de “Zeeërs” (Noordwijk aan Zee). In het algemeen zijn de Binders meer politiek betrokken bij Noordwijk, terwijl de Zeeërs voor een belangrijk deel voor de inkomsten van de gemeente zorgen.
Bouwprojecten bepalen vaak de politieke agenda in Noordwijk. De belangen zijn groot en er is veel geld mee gemoeid. Meestal kopen projectontwikkelaars de grond en verkopen die aan de gemeente in ruil voor bouwrechten. Daarna wordt een traject van opstellen bestemmingsplan t/m het vaststellen ervan ingegaan. Hierbij kan de burger zijn zienswijze indienen, en wanneer daar onvoldoende op wordt gereageerd, kan hij zich richten tot de bestuursrechter en uiteindelijk de Raad van State.
Bevorderen van burgerparticipatie
De Stichting Platform Initiatief Noordwijk (PIN) is opgericht in 2014. De stichting heeft tot doel de burgerparticipatie in Noordwijk te bevorderen en de transparantie van het openbaar bestuur te toetsen aan de doelen en de realisatie van die doelen. De eerste actie was het organiseren van een burgerinitiatief in 2014 om, na jarenlange vertraging door de gemeente, een besluit te nemen over een groot project aan zee: Hotels van Oranje.
Het burgerinitiatief werd ondersteund door 2400 Noordwijkers. In de gemeenteraad werd het burgerinitiatief ondersteund, althans formeel. Het werd zodanig geamendeerd dat de essentie ervan verloren ging. In plaats van een resultaatverplichting werd de tekst van het burgerinitiatief gewijzigd in een vage inspanningsverplichting. Na jaren vertraging en een gang naar de Raad van State werd het bestemmingsplan Hotels van Oranje in 2019 uiteindelijk goedgekeurd.
PIN heeft sindsdien nog twee burgerinitiatieven georganiseerd. Het eerste was een burgerinitiatief tegen het opstellen van een Omgevingsvisie, omdat er al talloze visies lagen waar nog niets mee was gebeurd. Het tweede betrof een oproep tot het aftreden van een raadslid wiens partner tevens wethouder was. Beiden werden weggestemd in de gemeenteraad. Achteraf kreeg PIN gelijk: (1) de Omgevingsvisie die tonnen had gekost ging de la in en (2) het gemeenteraadslid dat als partner een wethouder had, trad af. Daarna werd de gemeentelijke verordening burgerparticipatie zodanig gewijzigd dat het op de agenda plaatsen van onderwerpen door de burger niet meer mogelijk was. Vanaf die tijd profileert PIN zich als een soort van ombudsman in de gemeente Noordwijk, om haar doelen te bereiken.
Ruimtelijke ordeningsprojecten
Eén van de meest in het oog springende ruimtelijke ordeningsprojecten in Noordwijk in de afgelopen decennia is de bebouwing van Bronsgeest. Het gaat hier om een gebied aan de rand van Noordwijk, richting Voorhout, met eerste klas bollengrond. Begin negentiger jaren was het de intentie van de gemeente hier te gaan bouwen. De grond wordt gekocht door projectontwikkelaars en aan de gemeente verkocht tegen het verkrijgen van bouwrechten. In 1995 en 1996 worden hiertoe door de gemeente Noordwijk koopovereenkomsten gesloten met een van de projectontwikkelaars (Van Rhijn Bouw, verder VRB). Nadat de gemeenteraad heeft besloten dat de geplande woningbouw niet in Bronsgeest doch in een ander deel van Noordwijk plaatsvindt (namelijk Offem Zuid), wordt een nieuwe overeenkomst gesloten met VRB. Dit is de zogenaamde Bouwclaimovereenkomst tussen de Gemeente Noordwijk en VRB (2001).
In 2015 komt de bebouwing van Offem Zuid opnieuw aan de orde in de gemeenteraad. Daarom dient PIN augustus 2015 een Wob-verzoek in om de originele overeenkomsten tussen de gemeente Noordwijk met van Rhijn Bouw over de aankoop van gronden in Bronsgeest en Offem Zuid te verstrekken.
Op 16 maart 2017, ruim anderhalf jaar na het indienen van het Wob-verzoek, vindt op uitnodiging van de gemeente een gesprek plaats tussen PIN en de gemeentesecretaris van Noordwijk inzake het bezwaar van PIN tegen het ten onrechte onthouden van de overeenkomsten. De gemeente geeft toe dat ze deze overeenkomsten ten onrechte geheim heeft gehouden. Overeengekomen wordt dat de gemeente een vergoeding geeft aan PIN vanwege onbehoorlijk bestuur en dat de gemeente in het openbaar verantwoording aflegt over de gang van zaken. Uit de uiteindelijk ter beschikking gestelde overeenkomsten blijkt niet dat van Rhijn Bouw recht heeft op enige vergoeding bij het uitvoeren van de bouwclaimrechten in Offem Zuid.
‘Het is van belang dat het college verantwoording aflegt over de bedragen die het betaalt aan de projectontwikkelaar’
Deels parallel aan de afwikkeling van de hiervoor bedoelde Wob-procedure stelt het College van B&W aan de gemeenteraad voor (januari 2015) van Rhijn Bouw een compensatie te geven van 11 miljoen euro. Eind juni 2015 verlaagt het College het bedrag tot 6 miljoen euro, hierover wordt geen mededeling gedaan, anders dan “na overleg met VRB”. PIN vindt het van belang dat het College van B&W verantwoording aflegt over de bedragen die betaald zijn aan de projectontwikkelaar. Daarom wordt in juli 2019 opnieuw een Wob-verzoek ingediend.
Nu gaat het met name om de correspondentie en de overeenkomsten met VRB in 2017. Het Wob-verzoek is ruim geformuleerd om te voorkomen dat belangrijke stukken worden weggelaten. In oktober 2019 krijgt PIN een bericht van de gemeente. Deze heeft een inventarisatie gemaakt van de honderden stukken die onder het Wob-verzoek vallen. PIN stelt voor een selectie te maken, zodat de meest relevante geselecteerd kunnen worden. Hier gaat de gemeente niet op in. Inmiddels, mei 2022, bijna drie jaar na het indienen van het Wob-verzoek, zijn de documenten waar het om gaat (circa 40 stuks) nog steeds niet openbaar gemaakt. Er lopen nu drie zaken bij de bestuursrechter (twee tegen het College en één tegen de gemeenteraad), om de betreffende documenten alsnog boven water te krijgen. Op de website van PIN is een voorlopige reconstructie gemaakt op basis van de tot dusver wel verstrekte documenten.
‘De gemeente verschuilt zich achter formele procedures’
De gemeente Noordwijk heeft in deze casus haar uiterste best gedaan om weg te duiken voor haar verantwoordelijkheid transparant te zijn in haar bestuur. Zo is in eerste instantie gebruik gemaakt van vertragingstactiek, door stukken niet openbaar te maken terwijl er van geheimhouding geen sprake was. Daarnaast werd de verantwoordelijkheid van het College afgeschoven op de gemeenteraad, die door het College werd geadviseerd de stukken alsnog geheim te houden. De gemeente verschuilt zich richting de burger achter de formele procedures in plaats van proactief met de burger samen te werken.
Overleg met betrokken bewoners
Het begin van de problemen in Noordwijk bij ruimtelijke ordeningsprojecten ligt in de basishouding van de gemeente. Er wordt eerst gecommuniceerd met projectontwikkelaars, die grondposities verwerven. Pas na het opstellen van het ontwerpbestemmingsplan, als de afspraken met de projectontwikkelaars al gemaakt zijn, kan de burger via de formele kanalen reageren. Op de website van PIN worden in dit verband ook de voorbeelden van het Julianahofje en Hoogwaak genoemd. Ook bij deze ontwikkelingen werden afspraken gemaakt voordat de burger werd betrokken. In deze gevallen hebben, mede op advies van PIN, de burgers zich tijdig georganiseerd, ingegrepen en is het overleg nog gaande.
‘De samenwerking tussen gemeente en projectontwikkelaars is zeer dubieus’
De juiste weg om ruimtelijke ordeningsprojecten aan te pakken is na de eerste ideeën over voorgenomen woningbouw te overleggen met de betrokken bewoners. De gemeente stelt in nauw overleg met hen een plan op. Als er overeenstemming is over de hoofdlijnen, wordt een concept bestemmingsplan opgesteld. Daarna verwerft de gemeente de grond en wordt na afronden van de procedure bestemmingsplan, het plan aanbesteed. Dat hoort ook zo volgens de Europese wetgeving. Het huidige beleid van “samenwerking” tussen de gemeente en projectontwikkelaars is zeer dubieus, zoals blijkt uit het gebrek aan transparantie bij de gift van miljoenen aan de eerder genoemde projectontwikkelaar.
‘Helaas mislukt het dualisme’
PIN blijft zich inzetten om de burgers actief te laten participeren in het beleid van de gemeente Noordwijk. Eigenlijk is dat niet nodig, want het dualisme in de politiek zou een garantie moeten bieden voor een nauw contact tussen de politiek (de raad) en de burger. Helaas is het dualisme, tot dusver, mislukt. De raadsleden lezen stukken, gaan in discussie met elkaar en het College en daar blijft het meestal bij. Zodra het dualisme echt is geland, zal PIN worden opgeheven. Dan heeft het zijn rol vervuld en hoeft het de burger niet meer te ondersteunen in haar strijd tegen de overheid, voor gerechtigheid.
De volgende afweermechanismen die de gemeente Noordwijk hanteert, vallen op:
- Relevante informatie wordt niet of te laat verstrekt. Hierbij worden termijnen overschreden en verzoeken verkeerd geïnterpreteerd.
- Er wordt door het College van B&W, al dan niet bewust, vertraagd in afhandeling van Wob-verzoeken om eigen politieke doelen te bereiken.
- Mogelijkheden voor de burger om onderwerpen op de agenda van de raad te zetten, zijn na een aantal succesvolle burgerinitiatieven van PIN opgeheven.
- Typerend voor het verhullen van de echte mening van de raadsleden onder het mom van “wij accepteren de mening van de burger”, is hun houding bij het eerste burgerinitiatief van PIN. De raad stemt in met het burgerinitiatief, doch handelt compleet in strijd ermee. Uiteindelijk werden wij hierin gesteund door de Raad van State vanwege een inconsistentie tussen de gemeentewet en de verordening burgerparticipatie.
- Handreikingen van PIN om mee te werken aan communicatie tussen afvaardigingen van burgers en de gemeente worden genegeerd.
