Sturen op waarde

Als we in dit land echt stappen willen zetten met onze uitdagingen op het gebied van mobiliteit, klimaat, energie, woningbouw of asiel, vereist dit het besef dat we anders moeten sturen: niet op macht, maar op de te genereren toekomstige waarde. Voor onze burgers. Waarbij niet het eigen koninkrijk centraal staat, maar het wenkende perspectief: het beloofde land.

Beeld PxHere

Al onze ministeries en uitvoeringsorganisaties zijn – gefocust vanuit een afgebakende discipline – ingericht volgens het bekende hiërarchische top-downmodel. Alles gaat naar boven en wordt ‘afgezegend’ door de top. Stel je voor: je bent een net startende, enthousiaste beleidsmedewerker – aanstormend talent – en je passie is om de wereld te verbeteren. Als je dan iets bij je DG of minister wilt krijgen, kijken alle lagen boven je mee. Die hebben er allemaal een mening over. Wat klinkt als vijftig tinten grijs: Our top-down pyramid style of management is a very old concept borrowed from centuries of war and monarchies. Ik hoef je niet uit te leggen wat dat doet met de impact van je boodschap. En wat het – overigens – met je energie doet.

Opgeschaalde taaie innovaties
Interessant is om met die bril te kijken naar een aantal recent succesvol opgeschaalde innovaties. Die ook echt in productie zijn genomen. Zoals de Omgevingswet (alle handelingen voor ontwikkeling en beheer leefomgeving via één loket door verregaande vereenvoudiging van stelsel van wetgeving inclusief digitaal stelsel omgevingswet), Rijksincasso (één betalingsregeling rijk), Ruimte voor de Rivier (vergroten van de veiligheid van ons rivierengebied: ruimte om snel veel water af te kunnen voeren gelet op risico van overstromingen), P-Direkt (salaris- en personeelsadministratie voor 150.000 rijksambtenaren), Hansken-platform (ondersteuning van opsporingsdiensten bij snel en efficiënt onderzoeken van grote hoeveelheden digitale sporen), tijdelijke noodfonds energie (voorkomen van energieschulden van mensen met laag inkomen en hoge energierekening), Modal Shift (containers van de weg naar de binnenvaart), Connected Transport (koppeling van de vrachtwagenboordcomputer met de wegbeheerder om zo te kunnen sturen op logistieke stromen) of het doorvoeren van beleidsuitspraken zoals bijvoorbeeld open standaarden zoals e-herkenning.

Niet omhoogkijken, maar om je heen
Wat kenmerkt al deze taaie innovaties? Een aantal essentiële zaken. Maar één springt er absoluut uit: niet het eigen koninkrijk staat hier centraal, maar het maatschappelijke vraagstuk. Om zo waarde te kunnen creëren voor de burger. Vanuit een coalition of the willing van professionals uit verschillende organisaties. Waarbij dat beloofde land – wat er straks staat als het af is – ook concreet is gemaakt. Niet alleen gebaseerd op Covey’s leidende principe Start with the end in mind, maar ook op netwerkleiderschap.
Wat kenmerkt netwerkleiderschap? Juist, gelijkwaardige samenwerking. Niet verticaal ingericht, maar horizontaal. Waarbij je niet omhoogkijkt, maar om je heen. Waar gestuurd wordt op waarde – niet op macht. Een gemeenschappelijk hoger doel bindt de partijen. Gebaseerd op de ervaring dat meer dan 90 procent van de innovaties tot stand komt tussen organisaties. Zoals Ivan Misner ons leerde: ‘Networking is more about farming than it is about hunting; it’s about cultivating relationships.’

Start with the customer experience
Het helpt uiteraard als je weet welke toekomstige waarde wordt gerealiseerd. Als je van ‘A’ naar ‘B’ gaat, is het prettig als je weet hoe ‘B’ eruitziet. Bij innovaties blijven we nog te vaak hangen in vage vergezichten die klinken als wereldvrede, of in eindeloze discussies over techniek. Terwijl de ervaring leert dat techniek slechts in een kwart van de gevallen de echte drijvende kracht is. Driekwart van het bloed, zweet en tranen gaat op aan sociale innovatie.

Driekwart van het bloed, zweet en tranen gaat op aan sociale innovatie

Het gaat erom het onderwerp zo urgent te maken dat we stabiele samenwerkings-verbanden creëren (met professionele koppelvlakken op alle niveaus) over de grenzen van onze traditionele hertogdommen heen. Niet alleen andere overheden werken dan met elkaar samen, maar ook publieke en private partijen versterken elkaar. Vanuit dat ene gemeenschappelijke hogere doel: waarde creëren door nieuwe toepassingen. Zoals Steve Jobs ons leerde: ‘Start with the customer experience and then work back toward the technology – not the other way around.’

Beste drijfveer voor samenwerking is eigenbelang
Een valuecase (ook wel: brede welvaart) kan daarbij bijzonder behulpzaam zijn. Simpel gezegd: een valuecase is een deftig woord voor een businesscase op maatschappelijk niveau. Hierin worden zowel de harde als de zachte waarden gecombineerd. Dus niet alleen op individueel niveau.
Een businesscase geeft vooral antwoord op de vraag: what’s in it for me? Een valuecase geeft helderheid over: what’s in it for us all, for society?’ Hierbij spelen minder makkelijk te kwantificeren aspecten zoals people en planet (naast profit) ook een rol. Wat ik persoonlijk het mooiste vind aan een valuecase, is dat deze het verstikkende mechanisme doorbreekt waarbij partij één investeert en partij twee of drie profiteert.
Met als niet onbelangrijke bijvangst: het vormt een prachtig bindmiddel om met elkaar het juiste gesprek te voeren. Over waarom je eigenlijk meedoet, wat je drijfveren zijn en waarom je aan tafel zit. Kortom: wat je komt brengen en halen. Per partij graag! Gebaseerd op het oeroude gezegde dat de beste drijfveer voor samenwerking eigenbelang is – maar dan wel vanuit dat gemeenschappelijke hogere doel.

Coöperatief
Als we kijken naar onze uitdagingen op het gebied van mobiliteit, klimaat, energie, woningbouw of asiel, is er flink wat werk aan de winkel. Daarbij is niet alleen hiërarchische top-downsturing nodig, maar ook netwerkleiderschap. In de geest van William Shakespeare: als je een beetje beter wilt zijn, wees dan competitief. Maar als je exponentieel beter wilt zijn, wees dan coöperatief.