Terug naar de toekomst

Het jaar 2020 stond en staat voor veel gemeenten vooral in het teken van de coronacrisis en het continueren van de gemeentelijke dienstverlening. De focus ligt daarbij heel erg op het nu, maar om nu de goede besluiten te nemen, moeten we juist ‘terug naar de toekomst’. Want door na te denken over mogelijke toekomsten, bied je handelingsperspectief in het nu.

De door Mark Rutte op 12 maart 2020 en ook vaker daarna gebruikte tekst, dat ‘we met 50 procent van de kennis, 100 procent van de besluiten moeten nemen’, is wat mij betreft illustratief voor strategievorming.[1]  Veelbetekenend is ook de tekst zoals Ahmed Aboutaleb die ruim vier maanden na de ’50 procent’ van Mark Rutte uitsprak: “Soms moet ik besluiten nemen met maar 10 procent informatie.”[2] In crisistijd gaat het dan veelal om besluiten die direct effect hebben, of in ieder geval een direct effect beogen. Maar hoe gaat het met besluiten over de langere termijn, over een nog onbekende toekomst?

Anticiperen
Hoe neem je besluiten met misschien minder dan 10 procent van de kennis? Dat doe je door gebruik te maken van de kennis die er wél is en door te anticiperen op de kennis die geleidelijk wordt opgebouwd. De toekomst voorspellen kunnen we niet, maar we kunnen ons een toekomst wel vóórstellen. Op basis van kennis uit het verleden; beschikbare informatie, voorzichtig zichtbare trends en met behulp van analyses, nemen bestuurders en volksvertegenwoordigers besluiten die impact hebben op de toekomst.

Steeds meer ontstaat het besef dat de effecten van de coronacrisis nog jarenlang merkbaar zullen zijn. Net als in de rest van Nederland is ook in Almere behoefte aan het verbreden van kennis bij het vormgeven van (post-) Covid-19 beleid. In Almere lieten we ons inspireren door een vlot verschenen studie van De Ruijter Strategie naar generieke scenario’s, effecten en strategie.[3] Werken met scenario’s helpt het denken over een onbekende toekomst op te rekken en vervolgens te anticiperen op mogelijke effecten, bijvoorbeeld op de economie. Die effecten houd je niet tegen, maar je kunt wel maatregelen nemen om ze zo goed mogelijk op te vangen of zelfs te dempen, zoals de overheid momenteel doet met de TOZO en de NOW.[4]

4 Almeerse scenario’s
Door een klein kernteam en een grotere groep van ambtenaren uit verschillende afdelingen is vanaf april gewerkt aan een eerste Almeerse scenariostudie. Met scenario’s beschrijft de gemeente mogelijke effecten in samenhang met elkaar, met aandacht voor de wijze waarop effecten van de crisis elkaar kunnen versterken. Met de kennis die er is en de kennis die geleidelijk wordt opgebouwd zijn vier verschillende scenario’s voor de stad gemaakt.
Scenario’s maak je door de twee grootste onzekerheden te benoemen en op twee assen te zetten. In Almere zijn onzekerheden gekozen die voor langere tijd bruikbaar zijn en ook ruimte bieden om het brede gemeentelijke speelveld in beeld te brengen.
Op de horizontale as zien we de mate waarin het virus beheersbaar is of wordt. Krijgen we het virus relatief snel onder controle, worden beperkingen snel afgebouwd? Of gaat dit veel langer duren: krijgen we het virus niet (snel) onder controle, krijgen we nieuwe oplevingen, en/of moeten we lang leven met beperkende maatregelen?
Op de verticale as kijken we naar de vraag: keren we ‘terug naar normaal’, naar de situatie voor de coronacrisis? Of is de impact zodanig dat het economisch en maatschappelijk leven ‘voorgoed anders’ wordt?
Deze twee assen leiden tot de volgende 4 scenario’s:

• Overbruggen: Het virus is snel onder controle. De duur en mate van de beperkingen is relatief kort en de samenleving kan weer (grotendeels) terug naar business as usual, zij het met enige schade die met enkele maatregelen kan worden overbrugd.
• Aanpassen: Het virus is relatief snel onder controle, beperkte en kleine uitbraken kunnen snel de kop in worden gedrukt. Toch zijn flinke aanpassingen in economie en samenleving nodig om te voorkomen dat de zaak weer ontspoort. Bijvoorbeeld de 1,5-metersamenleving, het verdwijnen van bedrijven of zelfs sommige bedrijfstakken, het opkomen van nieuwe bedrijven en/of bedrijfstakken etc.
• Transformeren: We krijgen het virus niet snel onder controle en er komen in de toekomst opnieuw lockdown-situaties. Mogelijk blijft het virus voor altijd bij ons. En het wordt duidelijk dat terug naar ‘business as usual’ er niet of nooit meer inzit. Er zijn veel ingrijpender maatregelen nodig, bijvoorbeeld een overgang naar een andere economische orde, nieuwe vormen van sociale zekerheid, een andere organisatie van het werkleven.
• Overleven: We krijgen het virus niet snel onder controle en er komen in de toekomst opnieuw lockdown-situaties. Mogelijk blijft het virus voor altijd bij ons. We voeren echter geen fundamentele veranderingen in economie en samenleving door. In dit scenario brokkelt de zekerheid voor inwoners en bedrijven af en wordt het een kwestie van overleven, misschien wel het recht van de sterkste?

Scenariodenken leidt niet tot één voorkeursscenario; het gaat er juist om de verschillende perspectieven op tafel te krijgen.  Op die manier kunnen maatregelen in beeld worden gebracht die de gemeente zélf (in samenspraak met anderen) kan uitvoeren.

Kwaliteit van de stad
Met behulp van deze scenario’s zijn mogelijke effecten en bijbehorende maatregelen in beeld gebracht. De kwaliteit van de stad die inwoners en ondernemers in hun dagelijks leven ervaren, geldt als vertrekpunt. Vanuit dit perspectief zijn drie overkoepelende thema’s geformuleerd: welzijn, welvaart en de (fysieke) leefomgeving. In de uitvoering is vervolgens gebruik gemaakt van landelijk onderzoek en Almeerse gegevens, zoals de bevolkingssamenstelling en de opbouw van onze beroepsbevolking. Naast een scenariostudie wordt door het team Onderzoek & Statistiek van de gemeente Almere ook gewerkt aan de Monitor Coronacrisis.[5] Die monitor laat relevante trends en ontwikkelingen zien als gevolg van de coronacrisis in Almere.

Terug naar de toekomst
Op 15 september 2020 heeft het college van B&W kennis genomen van de studie Langetermijneffecten corona in Almere.[6] Uit deze studie blijkt dat de groenblauwe structuur van de gemeente Almere de ruimte geeft, maar dat de crisis tegelijkertijd de kwetsbaarheden in de stad uitvergroot. Bestaande tegenstellingen worden groter. Tegenstellingen tussen jong en oud; arm of rijk; mensen met een baan of zonder baan; hoogopgeleid of laagopgeleid; een vast contract of een flexibel contract. Een eerste inventarisatie leidt daarom tot de volgende aandachtspunten:

• De jeugd heeft de toekomst: kansengelijkheid begint bij de kwaliteit van onderwijs; het hebben van een stage; het vinden van een (eerste) baan.
• Houd mensen aangehaakt. Voorkom schuldenproblematiek, armoede en eenzaamheid.
• Blijf maximaal inzetten op voldoende werkgelegenheid in Almere en de regio.
• Zorg dat mensen betaalbaar kunnen wonen.

In opdracht van B&W wordt nu gewerkt aan een actualisatie van de studie waarbij een koppeling wordt gemaakt met de feiten en cijfers uit de Monitor Coronacrisis. Door het signaleren van actuele en recente ontwikkelingen en het trendmatig monitoren van effecten kan die studie behulpzaam zijn bij besluitvormingsprocessen gericht op de toekomst van de stad. Stel bestuurders en volksvertegenwoordigers kortom in staat om terug te keren naar het denken over de toekomst van de stad. Zodat vanuit een toekomstig perspectief de juiste besluiten in het hier en nu kunnen worden genomen.

*De genoemde documenten zijn online toegankelijk. Meer weten? Neem dan contact op met unitstrategie@almere.nl

Scenariostudie

Monitor Coronacrisis

Noten

[1] Zie o.a  https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5054036/persconferentie-rutte-rivm-coronavirus-maatregelen en https://www.trouw.nl/opinie/een-noodzakelijk-politiek-besluit~b1279a52/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F

[2] Zie o.a. https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/30/corona-moet-terug-in-straatbeeld-a4007462 en https://www.ad.nl/rotterdam/aboutaleb-fel-ik-wil-geen-maatregel-onbenut-laten-om-te-voorkomen-dat-er-een-rotterdammer-sterft~a88751f9/?referrer=https://www.google.nl/

[3] https://www.deruijter.net/publicaties/corona-scenarios-en-strategie.html

[4] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/04/28/tegemoetkoming-inkomsten-en-salarissen

5] https://www.almere.nl/over-almere/feiten-en-cijfers/dossier-coronacrisis/

[6]https://almere.notubiz.nl/document/9176158/1/142%20Langetermijneffecten%20van%20corona%20in%20Almere