Het is vandaag Internationale Yogadag! Wist je dat er 1,6 miljoen Nederlanders aan yoga doen? Ook voor overheidsorganisaties kan yoga betekenis hebben, vooral bij transities. Daarover schreef ik, rijksambtenaar, mijn scriptie als afsluiting van mijn opleidingen tot yogadocent, die ik naast het werk volgde.[1] Het is niet (alleen) een pleidooi om yoga te doen.
Het belang van yoga volgt vooral uit een andere manier van kijken.[2] Anno 2018 zijn nieuwe rollen (samenwerkend, responsief) van de overheid nodig.[3] Dat betekent ‘leren door doen’ en het handwerk of vakmanschap van ambtenaren verandert mee. ‘Je bent je eigen instrument’ is het devies.[4] Je moet immers omgaan met schurende waarden oriëntaties. Zowel intern, als in de relatie met de politiek en met de samenleving.
En o ja, niet alleen ons beeld van ambtenaren, maar überhaupt ons mensbeeld verandert, zo leren we van Behavioural Insights Teams. De homo economicus blijkt niet te bestaan. Mensen zijn niet rationeel. We vinden de homo sapiens opnieuw uit als doelgroep van ons beleid.
Welke rol kan yoga spelen in deze transities? de Japanse yogameester Masahiro Oki omschreef dat als volgt: ‘We must follow the law of nature. That is: Continuous change, always regaining balance’. Meer concreet komt dat op het volgende neer:
- Lichaamsgevoel
Door yoga leer je ‘wervelingen stilleggen’. Iedereen kent de voortdurende gedachtenstroom bij zichzelf. Wervelingen stilleggen betekent: stoppen met je hiermee te identificeren. Je kijkt met enige afstand. En je onderzoekt je eigen conditioneringen, blokkades en patronen, niet alleen in je hoofd, maar in je hele lichaam. Je ziet emoties, gevoel en ratio in samenhang. Je traint de doorstroming van energie. Lichaamsgevoel is de sleutel.
Experts over bewustzijn gaan uit van wat ook wel ‘conatus’ wordt genoemd, het mandaat tot zelfbehoud[5]. Mensen hebben interne wortels zoals compassie, waardoor zij zich inzetten voor duurzaamheid en voor elkaar. Hartcoherentie is een indicator. Dat is objectief meetbaar. Het is ook te voelen en te trainen door yoga. - Jezelf ontwikkelen als instrument
Yoga is niet ‘even lekker ontspannen’ om daarna de hectiek weer aan te kunnen. Het is een training in omgaan met verandering in het dagelijks leven. Yoga biedt handvatten om competent te zijn, al doende te leren, reflectief te zijn, vanuit stabiliteit om te gaan met weerstanden en in contact met eigen drijfveren verbinding te maken.
Paradigma shift
Kortom, yoga-competenties kunnen helpen transities te versnellen. Maar vinden we yoga voor een ‘professional’ logisch? Nou, nee. Yoga is maatschappelijk in opkomst maar zit voor ambtenaren snel in de verdachte hoek. We hechten aan objectiviteit, rationele analyse en goed (of anders, beter, creatief, efficiënt) nadenken. Het brein is boven emoties verheven en we houden het fysieke op veilige afstand. Dat is terug te voeren op invloedrijke filosofen en wetenschappers als Socrates, die stelde dat goed denken leidt tot goed handelen; Descartes, die de dualiteit tussen lichaam geest introduceerde (‘ik denk dus ik besta’); Weber met het bureaucratisch ideaal. Hier anders naar kijken, vergt met recht een paradigma shift: van concentratie op het denken in het hoofd, naar concentratie op het bewustzijn in het hele lichaam.
Het interessante is dat recente wetenschappelijke inzichten deze yogavisie ondersteunen. Neurobioloog Antonio Damasio toont aan dat lichaam en geest niet gescheiden werken, maar biologisch een geheel vormen. (Onbewuste) emoties voeden de ratio (‘ik voel dus ik besta’). Vandaar ook dat psycholoog Ab Dijksterhuis spreekt van ‘het slimme onbewuste’. Emoties kunnen in het lichaam blijven en bij latere ervaringen opnieuw een rol spelen (somatic marker theory). De polyvagaaltheorie van Porges zegt dat stressreacties (fight, flight or freeze) in het lichaam blijven als we spanning niet afvoeren.
En het openbaar bestuur?
Yoga, of bewustzijnstraining, kan nooit een overheidstaak zijn. Yoga is meer een maatschappelijke transitie op zichzelf. Vooralsnog staat het brein stevig op een voetstuk. Maar tegelijkertijd zie ik op het werk kleine, tegengestelde bewegingen, vanuit collega’s: interesse in Theory U, initiatief voor een training over geest en lichaam, discussies over Frederic Laloux’ visie op organisatie.
De paradigma shift lijkt gestart. Gaan we daadwerkelijk energie voelen en (h)erkennen? Positief helpen richten? Voelt u weerstand? Zou dat wederzijds kunnen zijn, in de vorm van maatschappelijk onbehagen, gericht op een te eenzijdig rationele overheid?
Footnotes
- [1]www.yoga-opleiding,com, Maartje van Hooft, 2009, Yoga en Aplomb, overgave aan natuurlijkheid. www.okidoyoga.nl Masahiro Oki, vertaald door Mizue Tamaki in 2001, Meditation Yoga.
- [2] ‘Zien door yoga’ is de titel van het boek met de vertaling van Patanjali’s Sutra’s door Dijkstra en Cantore, 2009.
- [3] NSOB, PBL, 2014, ‘Leren door doen. Overheidsparticipatie in een energieke samenleving’.
- [4] Van der Pool en Rijnja, 2017, Halte Ongemak. Waarderend communiceren maakt het verschil, IKPOB.
- [5] De term is van Spinoza, volgens Damasio een voorloper.
Gerdine van Ramshorst
Senior change consultant zegt
Yoga als gesprek
‘Je bent je eigen instrument’ dat is voor steeds meer publieke professionals van toepassing. Het voelt echter vaak nog heel vreemd, gewend als ze zijn aan de taakopdracht om mensen en situaties gelijk te behandelen, geen persoonlijke willekeur toe te passen. Maar een overheid die steeds meer waarden georiënteerd en minder regelgericht is, vraagt automatisch meer persoonlijke inkleuring van haar publieke professionals. De dynamische, complexe vraagstukken van deze tijd kunnen niet met routines en blauwdrukken worden aangepakt. Het gaat om inspelen op wat zich voordoet, waarbij iedere situatie op zichzelf staat. Steeds keuzes maken waar je achter staat, die je moet kunnen uitleggen. Daarbij kun je al je vermogens gebruiken: je vakmanschap, ervaring, expertise, intuïtie, je persoonlijke waarden en drijfveren. Daarvoor hebben we mensen nodig die zich met hoofd, hart en handen inzetten. Waarvan het hoofd niet is losgekoppeld van het gevoel en het handelen niet van het denken. En dan is elk overleg- en beslissituatie misschien wel ‘yoga’.
Marion Forster
Founder/ Designer/innovaor/futurist zegt
Dag wellicht klanborden over mijn concept , waar ook Yoga belangrijke rol speelt
groet MarionFörster