Het vertrouwen in de overheid kalft al decennialang af, schrijven Sander van Reedt Dortland en Cies de Theije in De overheid als veelkoppige leeuw, hier besproken door Robbert Coops. Voor dat probleem zijn geen eenvoudige oplossingen te vinden, maar onorthodoxe manieren van samenwerking kunnen een eerste stap vormen.
‘Veel overheden laten zich kenmerken door een bijna hopeloze inefficiency’. Met deze niet erg optimistische (maar wel gestaafde) opvatting start het boek De overheid als veelkoppige leeuw. De auteurs hebben op grond van hun advieservaring bij de overheid en het bedrijfsleven recht van spreken. Zij constateren – en dat is zeker niet nieuw – dat het vertrouwen in de overheid door allerlei incidenten behoorlijk is afgekalfd. ‘Tot een aantal decennia geleden werd door burgers geaccepteerd dat overheden taakorganisaties zijn die deskundig en correct wetten opstellen en uitvoeren in de tijd die daarvoor nodig is, maar tegenwoordig niet meer. Door eisen op het gebied van de flexibiliteit, klantgerichtheid, snelheid en transparantie zijn overheden op voor hen onbekend terrein gekomen.
‘Verwijder de leemlaag van het middle management’
Daar komt nog eens bij dat door de realtime berichtgeving (media, Twitter) van allerlei incidenten er ook dwingend aan overheden wordt gevraagd om een onmiddellijke oplossing van het probleem te geven. Sterker nog: de burgers verwachten van dezelfde overheid en op hetzelfde moment zowel het volledig wegnemen van alle mogelijke risico’s als een niet betuttelende en bemoeizuchtige houding’. Een herkenbare ‘duiding’.
Veelkoppig monster
Maar hoe moet de overheid – een veelkoppig bureaucratisch monster – zich vernieuwen en verbeteren? En zich transparant verantwoorden naar politiek en samenleving? Welnu, daarop geeft het boek bewust geen antwoord; er is geen basisrecept, er kunnen geen succesgaranties worden afgegeven en er zijn domweg geen simpele oplossingen, want dan kom je al ras met de complexe kermis thuis. Elke situatie waarbij een overheidsorganisatie is betrokken is immers weer anders. Elke publieke organisatie heeft daarbij haar eigen logica, iets waar nogal eens aan wordt voorbij gegaan. En iedere ambtenaar heeft ook nog eens zijn of haar opvattingen en maakt op basis daarvan individuele afwegingen. Generieke managementoplossingen werken in dit complexe en dynamische veld nauwelijks. De auteurs doen niettemin via het stellen van – open – vragen en het benoemen van mogelijke oplossingen om veranderingen, efficiencyverhogingen en bezuinigingen bij de overheid te bewerkstelligen pogingen om wat concreter te worden. Zij wijzen bijvoorbeeld op de (tijdelijke) voordelen van het verwijderen van de spreekwoordelijke leemlaag van het middle management, de doorgeslagen vergadercultuur of het nodeloos optuigen van ambtelijke stuur- en werk-, project- en klankbordgroepen. Maar steeds opnieuw met de waarschuwing dat het in de praktijk allemaal anders is dan change-theorieën uit het bedrijfsleven of de wetenschap beweren.
Geen eenvoudige oplossingen
Waar de auteurs vooral wel in geloven is om op onorthodoxe wijze samenwerking binnen de overheid (en met partners daarbuiten) bottom-up en daadkrachtig te stimuleren. Dat betekent het afschaffen van het vele gepolder in allerhande groepen en groepjes en plannen van aanpak. ‘Een oplossing die de schoonheid van de eenvoud heeft. Alleen, we blijven het herhalen, er zijn geen eenvoudige oplossingen. Volledig afschaffen van polderoverleg is dus geen oplossing’. Er is wel een kans van slagen zolang in die groepen de diverse logica’s zijn vertegenwoordigd. En wanneer betrokkenen bereid zijn elkaars logica te doorgronden en respecteren. Wanneer dat lukt ontstaat min of meer vanzelf een andere dynamiek. Die is noodzakelijk: niet alleen om veranderingen binnen een overheidsorganisatie mogelijk te maken, maar ambitieuzer nog, om verbeteringen te realiseren. Hier komt de metafoor van het dansen om de hoek kijken: it takes two to tango!
Bibliografie
Sander van Reedt Dortland en Cies de Theije (2021): De overheid als veelkoppige leeuw; change, efficiencyverhoging en kostenbesparing bij overheidsorganisaties, Van Gorcum, ISBN 9789038928104, 103 blz.,
